10 niezwykłych budowli Dolnego Śląska, które już nie istnieją

3,3K

Lista niezwykłych i ciekawych budowli Dolnego Śląska, które przestały już istnieć. Tych obiektów na Dolnym Śląsku już nie zobaczymy. Od wczesnośredniowiecznego grodu na Ostrowie Tumskim, poprzez spalony Kościół Pokoju w Głogowie, skończywszy na dawnym najwyższym wieżowcu Wrocławia. To tylko symboliczna lista 10 już nieistniejących budowli Dolnego Śląska.

1. Gród na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu

Początki historii Wrocławia są nierozerwalnie związane z wyspą zwaną Ostrowem Tumskim. To właśnie tu na tej wyspie założono gród, który dał początek ponad 1000-letniej historii miasta. Dziś już ciężko powiedzieć, kiedy po raz pierwszy pojawiła się w tym miejscu jakaś osada. Z pewnością było to znacznie wcześniej, niż pierwsze pisemne wzmianki. Miejsce wyboru grodu nie było przypadkowe. Skrzyżowanie szlaków handlowych, dogodna przeprawa przez Odrę, to wszystko wpłynęło na wybór wyspy. Na politycznej mapie Europy gród pojawia się dopiero w 1000 roku, kiedy to książę Bolesław Chrobry i cesarz Otton III ustanawiają cztery biskupstwa, w tym jedno na grodzie zwanym Wrotizlą. Mijały kolejne wieki, a Ostrów Tumski zmienił się nie do poznania. Kolejne nowe budowle i kościoły zakryły całkowicie pierwotny gród, a w XIX wieku zasypano jedną z odnóg Odry, tym samym na zawsze łącząc grodową wyspę z resztą miasta. Gród na Ostrowie Tumskim należał do najstarszych budowli Dolnego Śląska.

2. Zamek na szczycie Ślęży

Masyw Ślęży stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu Dolnego Śląska. Ślęża, zwana również Śląskim Olimpem, już od wieków była miejscem kultu, którego pozostałości do dziś stanowią starożytne rzeźby. Dziś szczyt Ślęży stanowi również cel licznych wycieczek, zwłaszcza mieszkańców niedaleko położonego Wrocławia. Ciekawostką jest to, że dawniej na szczycie góry znajdował się piastowski zamek, po którym do dnia dzisiejszego pozostały tylko nieliczne fragmenty murów. Warownia została wzniesiona w XIV wieku, a jej budowę przypisuje się księciu świdnicko-jaworskiemu Bolkowi II Małemu. W czasie wojen husyckich zamek uległ częściowo zniszczeniu, w późniejszym czasie był również siedzibą rycerzy rozbójników. Ostatecznie przestał istnieć w XVI wieku. Dziś w miejscu dawnego zamku wybudowany jest Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. W środku świątyni, pod częściowo przeszkloną posadzką, możemy dostrzec relikty murów dawnego ślężańskiego zamku.

3. Kościół Pokoju w Głogowie

Wszyscy znamy dwa dolnośląskie Kościoły Pokoju wpisane na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jeden z kościołów znajduje się w Świdnicy, a drugi w Jaworze. Nie wszyscy jednak wiedzą, że dawniej istniał jeszcze trzeci kościół, wybudowany w Głogowie, który nie dotrwał do naszych czasów. Powstanie Kościołów Pokoju wiąże się z zawarciem tzw. pokoju westfalskiego w 1648 roku, kończącego niezwykle krwawą i niszczącą wojnę trzydziestoletnią. Pokój wymuszał na katolickim cesarzu budowę trzech ewangelickich świątyń, po jednym na terenie każdego z księstw dziedzicznych tj. w Świdnicy, Jaworze i Głogowie. Budowa Kościołów Pokoju była obarczona wieloma restrykcjami, które miały uprzykrzyć życie ewangelikom. Świątynie musiał być wykonane z nietrwałych materiałów, lokowane poza murami miasta, bez wież, dzwonnicy itd. To, co miało być ich wadą, po latach okazało się największą wartością. Niestety Kościół Pokoju w Głogowie nie dotrwał do naszych czasów, gdyż spłonął doszczętnie w czasie pożaru w 1758 roku. Nigdy nie został już odbudowany.

4. Wielka Waga Miejska we Wrocławiu

Rynek we Wrocławiu to jeden z największych średniowiecznych placów targowych Europy. To tu przez kilka stuleci skupiało się życie handlowe miasta. Liczne kramy kupieckie, budy i stoiska handlowe funkcjonowały na Rynku aż do początków XX wieku. Dawniej na zachodniej stronie Rynku znajdowała się również tzw. Wielka Waga Miejska, która służyła do ważenia towarów. Była to budowla zbudowana na planie kwadratu, ustawiona na samym środku placu, w której środku dokonywano ważenia produktów. Obok niej odbywały się zwyczajowo targi wełny. Wrocławska Wielka Waga została wzniesiona w 1571 roku. Budowla zachowała się aż do połowy XIX wieku, kiedy to ostatecznie rozebrano ją w 1846 roku. Dziś pamiątkę po Wielkiej Wadze stanowi wmurowana w nawierzchnię Rynku pamiątkowa płyta. Oprócz płyty miejsce, gdzie stała Wielka Waga zaznaczone jest również innym kolorem kostki. Pamiątką po budowli są również liczne litografie i grafiki, na których możemy dostrzec budowlę w otoczeniu kupców handlujących swoimi towarami.

5. Nowa Synagoga we Wrocławiu

Nowa Synagoga we Wrocławiu była jedną z najbardziej niezwykłych budowli, która na zawsze zniknęła z krajobrazu stolicy Dolnego Śląska. Pomysł wzniesienia nowej okazałej świątyni pojawił się w II połowie XIX wieku, a jej budowę ostatecznie ukończono w 1872 roku. Nowa Synagoga we Wrocławiu była jedną z największych synagog w Niemczech, drugą pod względem wielkości po Nowej Synagodze w Berlinie. W 1933 roku narodowi socjaliści pod przywództwem Adolfa Hitlera dochodzą do władzy w Niemczech. Rozpoczyna się okres tzw. III Rzeszy. Początkowo nic nie wskazywało na krwawe rozwiązanie tzw. „kwestii żydowskiej”. Z roku na rok sytuacja Żydów w Niemczech ulegała jednak pogorszeniu. W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku naziści doprowadzili do rozruchów antyżydowskich, które przeszły do historii pod nazwą Nocy Kryształowej. Niszczono żydowskie sklepy, palono synagogi, bezczeszczono cmentarze. Tej nocy ulice Niemiec spłynęły krwią niewinnych ludzi. Jedną z ofiar rozruchów była Nowa Synagoga we Wrocławiu, która została podpalona przez nazistowskie bojówki. Wydarzenia Nocy Kryształowej były preludium do tego, co już wkrótce miało nastąpić w innych częściach Europy.

6. Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych

Budynek Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych to przykład budowli bezpowrotnie utraconej wskutek działań wojennych. Okazały klasycystyczny gmach muzeum został wzniesiony w latach 1875-1880. W swoim kształcie i formie budowla miała przypominać antyczną grecką świątynię. Wejście do muzeum poprzedzał portyk z 10 kolumnami, a w późniejszym czasie przed budynkiem ustawiono również konny pomnik cesarza Fryderyka III. W muzeum przechowywano dzieła sztuki sakralnej, zbiory malarstwa niemieckiego i zachodnioeuropejskiego. W czasie II wojny światowej budynek muzeum został zbombardowany i spłonął. Większość nieewakuowanych zbiorów uległa zniszczeniu lub została rozgrabiona. Ruiny Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych zostały rozebrane dopiero w 1964 roku.

7. Kolumna Bismarcka w Staniszowie

Dawna wieża (kolumna) Bismarcka w Staniszowie to przykład budowli, która została zniszczona po wojnie w myśl zasady: „bo była niemiecka”. Wieże i kolumny Bismarcka były specyficzną formą upamiętnienia kanclerza Otto von Bismarcka, zwanego Żelaznym Kanclerzem. Na całym świecie powstało około 240 tego typu obiektów. Jedna z takich wież została wybudowana w latach 1900-1901 na Górze Witosza koło Staniszowa. Budowla przetrwała okres II wojny światowej i miała się jeszcze dobrze w latach 50-tych. Jednak antypolski charakter polityki Bismarcka nie sprzyjał zachowaniu tego typu obiektów. Podjęto więc decyzję o zniszczeniu kolumny. Jak powiadają okoliczni mieszkańcy podjęto kilka prób zniszczenia wieży. Pierwsza próba wysadzenia obiektu – w zderzeniu z solidną niemiecką konstrukcją – okazała się nieskuteczna. Do kolejnej próby saperzy przyłożyli się już znacznie lepiej i budowla z hukiem została wysadzona w powietrze. Po dawnej wieży zachował się tylko cokół i liczne kamienne szczątki porozrzucane wokół wierzchołka góry.

8. Pierwsze obserwatorium na Śnieżce

Wszyscy znamy sławne spodki ze szczytu Śnieżki. Charakterystyczne „kosmiczne” zabudowania Wysokogórskiego Obserwatorium Meteorologicznego stały się już nieodłącznym elementem krajobrazu najwyższego szczytu Sudetów. Nie wszyscy jednak wiedzą, że dawniej na Śnieżce funkcjonowało jeszcze starsze obserwatorium. Pierwsze pomiary na Śnieżce były dokonywane w budynku już nieistniejącego schroniska. W latach 1899-1900 wzniesiono dedykowany do tego celu budynek obserwatorium. Jak podaje portal dolny-slask.org.pl, budowla powstała na potrzeby dwóch towarzystw naukowych: wrocławskiego i praskiego. Bryła starego obserwatorium miała formę drewnianej wieży o wysokości 16 m. W budynku pomiary były prowadzone do 1976 roku. Ostatecznie stare obserwatorium zostało rozebrane we wrześniu 1989 roku.

9. Stacja paliw na Rynku we Wrocławiu

Znów wracamy na wrocławski Rynek. Okazuje się, że dawniej na Rynku we Wrocławiu handlowano nie tylko wełną, słodyczami, drobiem czy rybami, ale i również bardziej współczesnymi towarami. Starsi mieszkańcy Wrocławia zapewne pamiętają jeszcze, jak na Rynku funkcjonowała stacja paliw. Nie ma się czemu dziwić, wszak dawniej Rynek był miejscem przeznaczonym dla ruchu samochodów. Zgiełk, liczne automobile, przejeżdżające tramwaje, parkingi, tak dawniej wyglądało życie na wrocławskim Rynku. W takim otoczeniu w 1930 roku na Rynku otworzono stację paliw. Na początku była ona własnością OLEX Deutsche Benzin und Petroleum, a po wojnie Centrali Produktów Naftowych CPN. Stacja paliw na Rynku funkcjonowała aż do 1973 roku, kiedy to władze Wrocławia zdecydowały się na jej likwidację.

10. Biurowiec Poltegor

Dawniej najwyższy budynek we Wrocławiu, w pewnym sensie symbol powojennej historii tego miasta. Poltegor został wybudowany w latach 1974-1982. Obiekt pełnił funkcję biurowca, miał 25 kondygnacji i 92 m wysokości. Nazwa Poltegor była akronimem od nazwy przedsiębiorstwa Polska Technika Górnicza. Poltegor był przez 25 lat najwyższym budynkiem we Wrocławiu. W styczniu 2006 roku biurowiec wraz z otaczającą go działką został zakupiony przez wrocławskiego biznesmena Leszka Czarneckiego. Decyzją nowego właściciela było zburzenie Poltegoru i postawienie na jego miejscu nowego drapacza chmur. 2 czerwca 2007 roku rozpoczęła się rozbiórka obiektu. Krok po kroku, piętro po piętrze, dotychczasowy najwyższy budynek Wrocławia przechodził do historii. W jego miejscu zaś kilka lat później stanął Sky Tower. Poltegor kończy listę 10 już nieistniejących niezwykłych budowli Dolnego Śląska.

Mapa z zaznaczoną lokalizacją 10 już nieistniejących budowli Dolnego Śląska.