4 mity Dolnego Śląska – Ciekawostki historyczne

17,1K

Poznaj 4 mity Dolnego Śląska, rozpowszechnione i utrwalone mylne przekonania o dolnośląskim regionie. Postanowiłem rozprawić się z kilkoma powielanymi informacjami, które urosły do miana regionalnych mitów. Twierdzenia, które często spotykam podczas dyskusji o Dolnym Śląsku. Garść ciekawostek historycznych.

1. Dolny Śląsk był bogatym regionem za Niemca

W świadomości wielu Polaków pokutuje przeświadczenie o tym, że Dolny Śląsk był bogatym regionem za czasów niemieckich. Wrażenie to potęgują skutki transformacji gospodarczych III RP, których efektem była likwidacja wielu zakładów produkcyjnych, co pogrążyło np. region wałbrzyski w wysokim bezrobociu. Na pogląd ten wpływ ma także zniszczenie wielu zabytków i pereł architektury dokonanych w okresie PRLu. W rzeczywistości sytuacja regionu nie była wcale diametralnie inna za czasów niemieckich. Dolny Śląsk był jednym z biedniejszych regionów Prus, a jego znaczenie gospodarcze osłabiło się znacznie po proklamacji Cesarstwa Niemieckiego. Zjednoczenie ziem niemieckich i powstanie jednego państwa niemieckiego sprawiło, że geograficzna oś Breslau-Berlin straciła na znaczeniu. W prowincji Schlesien mieliśmy do czynienia ze zjawiskiem zwanym Ostflucht. Polegało ono na masowej emigracji mieszkańców Dolnego Śląska do bogatszych regionów Cesarstwa Niemieckiego, gdzie pensje były o wiele wyższe. Było to podobne zjawisko do polskiej emigracji zarobkowej po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Dla przykładu, w 1892 roku murarz we Wrocławiu pracował 12 godzin i zarabiał 13,37 marki tygodniowo, a w Berlinie aż 32,88 marki, średnia dla Niemiec wynosiła 21,72 marki tygodniowo.

Kiedy dziś patrzymy na liczne pałace, dwory, zamki i rozległe posiadłości powstałe za czasów niemieckich, możemy wyrobić sobie przeświadczenie o niezwykłym dawnym bogactwie regionu. Jednak jest to wrażenie złudne, gdyż ich budowę zawdzięczamy wąskiej kaście uprzywilejowanych elit pruskich (później niemieckich), które w swoich rekach skupiły znaczenie wpływy i bogactwa regionu. Używając współczesnego języka moglibyśmy nazwać ich „grupą trzymającą władzę”. Kiedy to jednocześnie pozostała zwykła ludność wciąż żyła w biedzie, często skrajnej. Jeszcze w 1895 roku wciąż 35% aktywnych zawodowo Dolnoślązaków było zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie. Mówiąc o trudnej sytuacji zwykłej ludności, warto wspomnieć choćby bunt tkaczy śląskich, domagajacych się podniesienia płac oraz poprawy warunków bytowych. Bunt został krwawo spacyfikowany przez wojska pruskie w wyniku czego śmierć poniosło 12 osób, a około 100 zostało rannych. W takich okolicznościach nie dziwi więc fakt, że popularnością zaczęły cieszyć się ruchy robotnicze i socjalistyczne. Warto choćby wspomnieć, że twórca niemieckiej socjaldemokracji i założyciel pierwszej robotniczej partii pochodził z Wrocławia. Nazywał się Ferdinand Lassalle, urodził się we Wrocławiu i do dnia dzisiejszego pochowany jest na cmentarzu żydowskim przy ulicy Ślężnej we Wrocławiu.

2. Dolny Śląsk przed wojną nie zamieszkiwali Polacy

Wciąż spotykam się z twierdzenie, że Polacy znaleźli się na Dolnym Śląsku dopiero po 1945 roku. Owszem, duża część Dolnoślązaków zdaje sobie sprawę z piastowskiego pochodzenia Śląska. Ten fragment historii, szczególnie eksponowany przez władze PRLu, jest im znany. Jednak wielu wciąż uważa, ze dalsze przemiany geograficzne i społeczne Śląska ostatecznie doprowadziły do likwidacji społeczności polskiej na Dolnym Śląsku. To błędne przeświadczenie, gdyż obecność ludności polskiej była ciągle widoczna na Dolnym Śląsku. Zwłaszcza po wschodniej stronie Odry. Ich rola zaczęła być mocno organiczana dopiero za czasów III Rzeszy, ze względów politycznych i rasowych, ale dopiero kiedy sanacyjna Polska przerwała swój flirt z nazistowskimi Niemcami. Warto wspomnieć, że jeszcze we wrześniu 1939 roku na Ostrowie Tumski w Breslau odbywały się msze w języku polskim. Ostatnia miała miejsce 17 września w kościele św. Marcina.

Wróćmy do czasów wcześniejszych. Dane statystyczne podają, że w 1910 roku w rejencji wrocławskiej mieszkało ponad 63 tys. osób mówiących po polsku. Były to osoby pochodzenia polskiego lub Polacy przybyli w ramach emigracji zarobkowej. W rejencji legnickiej było to ponad 16 tys. osób. W sumie na Dolnym Śląsku było ponad 100 tys. Polaków, plus 24 tys. osób przybyłych w ramach emigracji. Polacy stanowili około 3% ludności Dolnego Sląska. Wartość procentowa nie jest duża, ze względu na dużą ogólną liczbę ludności. Jednak w przeliczeniu na liczby, ilość ludności polskiej jest wysoka, a z całą pewnością nie można mówić o ich braku. Szacuje się, że na początku XIX wieku w samym Wrocławiu żyło około 10 tys. Polaków. Ich obecność była widoczna np. poprzez szyldy sklepowe z polskimi zdaniami. Korespondent Dziennika Warszawskiego w 1855 roku pisał w ten sposób.

„Nasz Wrocław jest dziś miastem całkiem niemieckim, w niektórych rzeczach zachowuje jeszcze piętno polskie. Mało sklepów gdzie obok napisu niemieckiego nie masz polskiego. Prawda, że polszczyzna tutejsza niewykwintna, że kresek i ogoneczków w niej zupełnie nie masz, że sposób wyrażania się nieraz nie tyle dziwnym, ile trudnym do rozwiązania, np. Magasin stroiow i Anlonie M. – Paiazdy do sprzedaniia – Fabrika czekolati – pod 7 electorami – Modne ubiory mąskie wyrabiają się jak najlepiei – Handel zelaza lanego itp.”

3. Dolny Ślak był najdłużej niemiecki

Wciąż zdarza się usłyszeć od Niemców stwierdzenie, że Dolny Śląsk był zawsze niemiecki. Ewentualnie stwierdzenie to odnosi się do Wrocławia. Natomiast po polskiej stronie można spotkać zdanie odwrotne, mówiące o tym, że Wrocław (lub Dolny Śląsk) był zawsze polski. Oba te stwierdzenia są nieprawdą i świadczą o braku wiedzy historycznej. To wciąż mity Dolnego Śląska. Sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana. Żeby odpowiedzieć sobie na to pytanie, należałoby najpierw zdefiniować pojęcie Niemiec, jako państwa. Zadanie to jest jednak trudne. Moim zdaniem możemy powiedzieć, że państwo niemieckie, jakie znamy we współczesnej formie, powstało dopiero w 1871 roku po zjednoczeniu Niemiec przez kanclerza Otto von Bismarcka. Wcześniej mieliśmy do czynienia z szeregiem różnych księstw i królestw, które mniej lub bardziej były ze sobą powiązane w ramach tzw. Świętego Cesarstwa.

Przyjmując sobie bardzo uogólnione datowanie, możemy oszacować, że Dolny Śląsk od końca X wieku do I połowy XIV wieku był pod władaniem Piastów. Razem około 300-350 lat. Od I połowy XIV wieku do I połowy XVIII wieku znajdował się w Kronie Czech, która później dostała się pod władanie austriackiego rodu Habsburgów. Razem około 400 lat. Od połowy XVIII wieku do połowy XX wieku był kolejno częścią Prus, Cesarstwa Niemieckiego, Republiki Weimarskiej i III Rzeszy. Razem około 200 lat. Od połowy XX wieku do czasów współczesnych jest już częścią Polski. Jeżeli założymy sobie, że Prusy są już zalążkiem przyszłego państwa niemieckiego, to Dolny Śląsk staje się częścią Niemiec od połowy XVIII wieku w wyniku wojen śląskich. To ogólne datowanie dobrze pokazuje, jak wygląda rozkład przynależności państwowej Dolnego Śląska. Żadna ze stron nigdy nie miała dominującej roli ani okresu trwania.

Należy jednak nadmienić, że Dolny Śląsk od czasów XIII wieku był mocno germanizowany i pozostawał pod silnym wpływem kultury niemieckiej. Jednak, co tak naprawdę myśleli jego mieszkańcy? Za kogo się uważali? Trudno to dziś jednoznacznie sprecyzować. Przed powstaniem państw typowo narodowych, możemy mówić raczej o regionalnym postrzeganiu swojego pochodzenia. Uważali się za Ślązaków lub poddanych takiego czy innego władcy. Kiedy Fryderyk Wielki zagarnął Śląsk do terytorium Prus, mieszkańcy Dolnego Ślaska przyjeli to wydarzenie chłodno. Kilkadziesiąt lat później wybuchły wojny napoleońskie, a w 1807 roku w wyniku jednej z kampanii region dostał się pod okupację francuską. Dolnoślązacy przyjeli tę zmianę z entuzjazmem, gdyż uważali ją za koniec pruskiej okupacji, która w końcu ropoczeła się nie tak dawno temu. Obecność Francuzów i haseł rewolucji, niosła ze sobą nadzieję na pewne zmiany i polepszenie życia wsród zwykłej ludności. Początkowe zadowolenie uległo jednak rozmyciu i powoli rosła niechęć do Francuzów. Prawdziwa eksplozja niemieckości Dolnego Śląska i postaw narodowych wśród Dolnoślązaków, narodziła się dopiero w wyniku wygnania francuskich okupantów, tym samym zakończenia wojny z sukcesem.

4. Dolny Śląsk poza zasięgiem alianckich bombowców

Jednym z mitów Dolnego Śląska związanych z II wojną światowa jest pozostanie regionu w trakcie wojny poza zasięgiem alianckiego lotnictwa. Nie jest to oczywiście prawda, bowiem dolnośląski region wcale nie był oazą spokoju na jaką był kreowany. Do takiego postrzegania Dolnego Śląska przyczynili się sami Niemcy, przenosząc z głębi kraju na Dolny Śląsk wiele zakładów zbrojeniowych, a przede wszystkim lokując w Górach Sowich tajemniczy kompleks Riese. W jednym ze swoich poprzednich artykułów opisywałem katastrofę amerykańskiego bombowca B-17, który rozbił się koło Wierzbnej pod Świdnicą. Załoga latającej fortecy wykonywała wówczas misję w rejonach Drezna. Piloci ciężko uszkodzonego bombowca zdecydowała się lądować w radzieckiej strefie działań, ponieważ do swojej bazy we Włoszech mieli ponad 1000 km. B-17 niestety miał pecha i został ponownie zaatakowana nad Dolnym Śląskiem i ostatecznie zestrzelony.

To oczywiście przypadek bombowca, który wykonywał misję w innym miejscu, a nad Dolnym Śląskiem znalazł się niejako z przymusu. Był to niemalże koniec wojny – marzec roku 1945. Jednak takie przypadki nie są związane tylko ze schyłkową fazą wojny. Alianckie bombowce znalazły się na dolnośląskim niebie już w roku 1940! W nocy z 13 na 14 sierpnia tego roku angielskie bombowce zrzuciły bomby na zakłady wagonów kolejowych Wumag w Zgorzelcu. Wtedy na brytyjskim niebie toczona była zacięta Bitwa o Anglię. Nalot na zakłady w Zgorzelcu był swoistym rewanżem za bombardowania przeprowadzone pzez Luftwaffe 12 sierpnia w ramach operacji Adlertag – Orli Dzień. Oczywiście RAF dokonał wówczas odwetu na różnych celach, nie tylko w Görlitz. W nocy z 26 na 27 sierpnia jeden aliancki samolot pojawił się również nad Wrocławiem, atakując rejon Dworca Świebodzkiego. Podczas wojny oprócz bombowców brytyjskich i amerykańskich, na dolnośląskim niebie pojawiły się również maszyny spod znaku czerownej gwiazdy. Pierwsza tego typu akcja miała miejsce po rozpoczeciu operacji Barbarossa 21 czerwca 1941 roku, keidy to nazistowskie Niemcy zaakatowały sowiecką Rosję. Wtedy w ramach odwetu nad Dolnym i Górnym Śląskiem znalazły się radzieckie bombowce z 2. korpusu lotnictwa dalkiego zasięgu Armii Czerownej. Nalot na Wrocław odbył się 23 czerwca 1941 roku. Bomby zostały zrzucone w rejonie dzisiejszego Placu Powstańców Śląskich i Dworca Głównego. Zginęło wówczas kilkanaście osób. W końcu od 1943 roku na dolnośląskim niebie pojawiają się również amerykańskie bombowce z 15. Floty Powietrznej USA, która stacjonowała we Włoszech. Skala działań i bombardowań nie była oczywiście tak duża, jak w przypadku innych regionów III Rzeszy. Nie oznacza to jednak, że alarmy bombowe należały do rzadkości. Życie na Dolnym Śląsku wciąż pozostawało w miarę spokojnie, przynajmniej do czasu nadejścia frontu.

Bibligorafia:
„U bram Riese” – R. Owczarek
„Dolny Śląsk Monografia Historyczna” – pod redakcją W. Wrzesińskiego
„Wędrówki po Dolnym Śląsku i jego stolicy” – W. Chądzyński