Wspomnienia Freda Schwartza, byłego więźnia obozu pracy AL Riese filii KL Gross-Rosen. Fred Schwartz przywieziony został w Góry Sowie w wieku 15 lat. Trafił do obozu pracy na Włodarzu (AL Wolfsberg). Jak wspomina, pracował przy obsłudze lokomotywy kolejki wąskotorowej. W Górach Sowich przebywał do połowy lutego 1945 roku.
Fred Schwartz – Ocalały więzień AL RIESE Wolfsberg
Fred Schwartz urodził się w 1928 roku w miejscowości Kótaj na Węgrzech. Po zajęciu Węgier przez Niemcy w 1944 roku został przetransportowany do miejscowości Nyíregyháza, gdzie Niemcy utworzyli getto. Po dwóch tygodniach został zabrany do jakiegoś gospodarstwa do pracy, a następnie po kolejnych kilku tygodniach został przetransportowany do obozu KL Auschwitz-Birkenau wraz z prawie z całą swoją rodziną. Jak wspomina transport do obozu trwał trzy dni i odbył się przez miejscowość Koszyce na Słowacji. W Auschwitz-Birkenau w trakcie selekcji został oddzielony (wraz z bratem) od ojca i matki, a następnie po trzech dniach zostali obaj przewiezieni do obozu na Dolnym Śląsku. Trafili w Góry Sowie do AL Riese. Fred Schwartz miał wówczas 15 lat. W trakcie ewakuacji obozów AL Riese został przetransportowany do obozu KL Mauthausen-Gusen w Austrii. 6 maja 1945 roku wraz z obozem został wyzwolony przez wojska amerykańskie. W momencie wyzwolenie ważył około 30 kg. Jego ojciec zginął w Auschwitz, a matka zmarła cztery tygodnie po wyzwoleniu z obozu w Bergen-Belsen. Fred Schwartz po wojnie zamieszkał w Stanach Zjednoczonych.
Źródło nagrania: United States Holocaust Memorial Museum
Accession Number: 1990.384.1 | RG Number: RG-50.030.0208
Nagranie dostępne w całości → LINK
Wyjaśnienie niektórych pojęć i znaczeń
AL Riese – Arbeitslager Riese, system obozów pracy rozlokowanych w rejonie budowy kompleksu Riese, będących filiami obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen. W skład AL Riese wchodziło 13 obozów plus szpital obozowy. Szacuje się, że przez obozy AL Riese przeszło około 13 tys. więźniów.
Kapo – Więzień funkcyjny, który w obozowej strukturze sprawował nadzór nad innymi więźniami. Był więźniem uprzywilejowanym. Kapo często wykorzystywali swoją pozycję do znęcania się nad innymi więźniami.
Fińskie celty – Prowizoryczne zakwaterowanie w formie okrągłego namiotu, konstrukcja z drewna pokryta dyktą. Celty mogły być częściowo obsypane ziemią (przypominać ziemiankę).
Współpraca przy realizacji filmu
Film powstał we współpracy z Instytutem Piastów Śląskich
Kolejna relacja więźnia Wolfsberga (pomimo, iż w opisie wskazano błędnie AL Falkenberg):
https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn504808 – Henry Levis
Wywiad dostarcza wiele ciekawych informacji dot. opieki medycznej w obozie (o ile możemy o takiej mówić) oraz o formach oporu więźniów z tym związanych.
Ponadto interesująca relacja więźnia AL Falkenberg oraz AL Fürstenstein (co ciekawe z AL Falkenberg przeniesiono do AL Fürstenstein jedynie kilkunastu Żydów):
https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn51000 – Leslie Korda
Kolejne relacje na stronie USHMM:
https://www.youtube.com/watch?v=NtVFBFDdAOg – Solomon Klug (AL Wolfsberg),
https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn44160 – Henryk Laks (AL Kaltwasser, AL Lärche)
oraz youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=XF0Tg6IfcQY&t=9720s – Sydney Schwimmer (AL Wolfsberg),
https://www.youtube.com/watch?v=a32BVvX4Ebc – j. niemiecki Herman Herszkowicz (AL Wolfsberg)
Dzięki. Tego ostatniego nagrania nie znałem. Jak znajdę czas będę robił systematyczne tłumaczenia.
Witam. Postaram się jeszcze znaleźć inne świadectwa w internecie. Z tego co widzę to są one dostępne, tylko trzeba szukać i być cierpliwym 🙂 Mam pytanie, czy dysponuje Pan może skanem fotomapy Gór Sowich z 20 lutego 1945 roku (wykonaną przez USAAF)? Wiem, że zdjęcie to umożliwia lokalizację poszczególnych obozów AL Riese. Byłbym zainteresowany nabyciem takiego skanu. Pozdrawiam, Aleksander Jodkowski.
Posiadam to zdjęcie, ale nie mam zgody na jego dalsze udostępnianie. To jest zdjęcie faktycznie wykonane 20 lutego, ale przez samych Niemców, a nie Amerykanów. Trafiło tylko do alianckich archiwów.
W takim bądź razie czy można gdzieś nabyć mapę Jerzego Cery, która bazuje na ww. zdjęciu? Odnoszę wrażenie, iż część wiedzy nt. Riese jest reglamentowana, to zdjęcie powinno być ogólnie dostępne – mamy 2022 rok 🙂
Tej mapy już dawno w sprzedaży nie widziałem. Co do zdjęć lotniczych to są one ogólnodostępne. Z tego co pamiętam m.in. w US National Archives. Każdy może wystąpić, zapłacić i pozyskać do swoich potrzeb.
PS Jest również dostępne w zasobach Historic Environment Scotland.
Próbuję znaleźć to zdjęcie na NCAP (The National Collection of Aerial Photography) ale nie mogę – strasznie się ciężko tego szuka. Czy dysponujesz może wiedzą gdzie dokładnie się znajduje (link)? Będę wdzięczny. Pozdrawiam, Aleksander Jodkowski.
Linku nie mam. To powinno być zdjęcie: German Air Force Collection: GX 8565 SK photo no 33. Jeżeli dobrze zanotowałem.
To zdjęcie w rozdzielczości 600 ppi NCAP wycenia na 325 zł (tylko do własnego użytku), proszę o informację czy jest warte swojej ceny pod względem historycznym, czy można je uzyskać gdzie indziej w tańszej cenie? Pozdrawiam, Aleksander Jodkowski.
Tak szczerze to ja nigdy nie byłem zadowolony z jakości tego zdjęcia, a widziałem już różne kopie. Nie można z niego wydobyć za dużo szczegółów. Decyzja należy do Ciebie.
Poniżej jedna z nielicznych relacji więźnia AL Wüstewaltersdof (od czerwca 1944 do 1945 roku):
https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn566434 – Moshe Segal
Obóz AL Wüstewaltersdof, zgodnie z przedstawioną relacją składał się w początkowym okresie z małych chat (prawdopodobnie tzw. fińskie celty). Zadaniem Moshe było m.in. budowanie większych baraków.