Gdy pęknie zapora – Katastrofa zapory na rzece Biała Desna

Historia katastrofy zapory wodnej na rzece Biała Desna (czes. Bílá Desná) położonej w czeskiej części Gór Izerskich. We wrześniu 1916 roku, po niespełna roku od zakończenia budowy, doszło do pęknięcia zapory wzniesionej powyżej czeskiej miejscowości Desná. Katastrofa zapory na Białej Desnej w Czechach była jednym z najtragiczniejszych wydarzeń w Sudetach. Dziś pozostałości zniszczonej budowli mają status narodowego pomnika kultury, są również chętnie odwiedzane przez turystów.

Katastrofa zapory na rzece Biała Desna (Bílá Desná)

Czeska część Gór Izerskich, rzeka Bílá Desná, czyli po polsku Biała Desna. W odległości niespełna 4 km od polskiej granicy znajduje się miejsce, w którym wydarzyła się jedna z najtragiczniejszych katastrof w Sudetach. To tutaj, zaledwie po 10 miesiącach od oddania do użytku, pękła zapora wodna wybudowana na rzece Biała Desna. Katastrofa wydarzyła się po południu 18 września 1916 roku, w czasie ładnej i bezdeszczowej pogody. Strumień wody wypływający z korpusu zapory zauważony został około 15:30. Błyskawicznie powiększał się z każdą minutą, a po ponad godzinie doszło do całkowitego przerwania konstrukcji. Wówczas w zbiorniku znajdowało się około 290 tys. m³ wody. Pęknięta zapora uwolniła ogromne masy wody, które wdarły się do koryta rzeki. Powstała fala miała 13 m wysokości i uderzyła w zabudowania niżej położonej miejscowości Desná.

Widok jaki ukazał się po przejściu fali był przerażający. Woda odsłoniła dziesiątki uszkodzonych lub zniszczonych budynków. Zewsząd walały się fragmenty ich wyposażenia, przemieszane z gruzem, kamieniami i połamanym drewnem. Niektórym budynkom położonym niżej miejscowości udało się przetrwać przejście fali, ale ich wygląd był lichy. Wyglądały jakby ktoś poprzecinał je wielkim ostrzem, a z pourywanych elewacji dostrzec można było wnętrza domostw. Łącznie żywioł pochłonął 65 ofiar (62 plus 3 ofiary doliczone później). Fala, która przeszła przez Desnę, zniszczyła 33 domy, a 69 zostało uszkodzonych. 307 osób pozostało bez dachu nad głową. Obecnie jako przyczynę pęknięcia zapory najczęściej podaje się wady gruntowe.

Wizualizacja katastrofy zapory na Białej Desnej

Jako uzupełnienie zachęcam również do obejrzenia poniższego filmu. Jest to wizualizacja 3D opracowana przez Povodí Labe w 100. rocznicę pęknięcia zapory. Wizualizacja jest próbą odtworzenia przebiegu katastrofy.

Przerwana zapora – Protržená přehrada

Dziś pozostałości przerwanej zapory i teren po dawnym zbiorniku są chętnie odwiedzane przez turystów. W 1996 roku zapora została uznana za narodowy pomnik kultury Republiki Czeskiej (czes. Národní kulturní památka). Teren został kilka lat temu odsłonięty i oczyszczony (wycięto drzewa porastające konstrukcję). Dzięki temu lepiej widoczny jest teraz zarys korpusu zapory. Przy zaporze znajduje się niewielka Krömerova bouda, w której możemy na chwile zatrzymać się i kupić coś do picia. Do zapory najlepiej dostać się pieszym szlakiem z miejscowości Desná. Wejście na teren po dawnej zaporze jest bezpłatne.

Mapa i miejsce lokalizacji przerwanej zapory na Białej Desnej