Zaginione zamki Dolnego Śląska

6,1K

Mówiąc o zamkach Dolnego Śląska zazwyczaj myślimy o takich warowniach jak Książ, Bolków czy Chojnik. To te imponujące i w miarę dobrze zachowane zamki przyciągają turystów. Dolny Śląsk jest regionem, w którym występuje szczególnie dużo średniowiecznych warowni. Niektóre z nich zachowały się w formie ruin, inne zaś były przebudowywane w czasach nowożytnych. Cześć z zamków przestała jednak istnieć, rozpływając się w mrokach dziejów, pozostawiając po sobie tylko kupę porozrzucanych kamieni. Poznajcie zaginione zamki Dolnego Śląska.

Zamek na Wzgórzu Krzywoustego

Naszą wycieczkę po zaginionych zamkach zaczynamy od Wzgórza Krzywoustego w Jeleniej Górze. To właśnie to miejsce było najczęściej łączone z legendarnym grodem, który miał być założony przez księcia Bolesława Krzywoustego. Niektórzy sugerowali istnienie tutaj grodziska jeszcze wcześniej, bo za czasów króla Bolesława Chrobrego. Współczesne badania archeologiczne nie potwierdziły jednak istnienia tak wczesnego założenia, potwierdziły jednak funkcjonowanie w tym miejscu późnośredniowiecznego zamku. Odnalezione zabytki (ceramika) pozwalają datować zamek nie wcześniej niż na 2. połowę XIII wieku. Bez wątpienia był to zamek książęcy, którego budowę moglibyśmy wiązać z czasem panowania księcia Bolesława Rogatki, Bernarda Lwóweckiego lub Bolka I Surowego. Pod koniec XIV wieku zamek został spalony, a następnie odbudowany. W czasie wojen husyckich prawdopodobnie był oblegany i uszkodzony. Jeleniogórski zamek przestał istnieć przed połową XV wieku, kiedy to mieszczanie postanowili rozebrać warownię, aby nie stanowiła więcej zagrożenia dla miasta. Obecnie na Wzgórzu Krzywoustego znajduje się wieża widokowa (często zwana „grzybkiem”). Z zamku zachowały się jeszcze dość dobrze widoczne pozostałości wałów.

Zamek na Kozińcu

Kolejny z naszych zaginionych zamków znajdował się na wzgórzu Koziniec (462 m n.p.m.). Był to niewielki średniowieczny zamek wzniesiony na granitowej kulminacji nieopodal średniowiecznego miasta Jeleniej Góry. W 1998 roku na miejscu zostały przeprowadzone badania archeologiczne przez Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze. Udało się odnaleźć liczne fragmenty ceramiki datowanej od XIV do XV wieku, kości zwierzęce, żużle szklane i metalowe przedmioty. Odsłonięto też niewielkie fragmenty murowanego zamku. Warownia była budowlą murowaną, której mury wkomponowano w kształt skały. Budowę zamku przypisuje się księciu Bolko I Surowemu. Warownia pełniła funkcje obserwacyjno-obronne na przedpolu Jeleniej Góry, kontrolując dostęp od wschodu do całej Kotliny Jeleniogórskiej. Przypuszczalnie zamek posiadał kontakt wzrokowy zarówno z zamkiem na Wzgórzu Krzywoustego, jak i z zamkiem Sokolec. W 1428 roku załoga opuściła i podpaliła zamek, prawdopodobnie z obawy przed jego wrogim przejęciem. W 1880 roku w miejscu zamku postawiono drewnianą, a następnie metalową wieżę widokową. Do dziś po wieży pozostały tylko schody, w których części stopni wykutych jest w skale. Być może pochodzą one ze średniowiecznego zamku.

Zamek w Borowym Jarze

Borowy Jar to obszar ciągnący się wzdłuż rzeki Bóbr od Jeleniej Góry w kierunku Siedlęcina. Okazuje się, że również i tutaj możemy doszukać się pozostałości średniowiecznego zamku. Warownia w Borowym Jarze położona była na stromym gnejsowym cyplu, który od trzech stron otaczany był przez wody płynącego Bobru. Obecnie w tym miejscu znajduje się Jezioro Modre, które powstało w wyniku budowy zapory na rzece. W latach 30. ubiegłego wieku odnaleziono fragmenty ceramiki i metalowe przedmioty. Kolejne prace w latach 90. potwierdziły istnienie w zachodniej części muru o długości 2 m i wysokości około 4 m. Odnaleziono również zabytki ruchome datowane na XIV i XV wiek. Zapewne funkcją zamku w tym miejscu było kontrolowanie drogi biegnącej do Jeleniej Góry. Istnienie zamczyska w Borowym Jarze łączone jest ze wzmiankami o obiekcie o nazwie Sechsstätteburg. Według zapisów kronikarza Johanna Daniela Hensela z końca XVIII wieku, zamek miał zostać zniszczony przez husytów 1427 roku. Po obiekcie zachowały się nieduże fragmenty zachodniego muru obwodowego.

Zamek Pieszyce-Rościszów

Na górze Forteczna (czasem określanej jako góra Grodzisko) w Górach Sowich, nieopodal Pieszyc, znajduje się jeden z bardziej zagadkowych obiektów w Sudetach. Powszechnie wszyscy kojarzymy średniowieczne murowane zamki i poprzedzające je grody. Jednak warownia na Fortecznej różniła się nieco od nich obu. Prawdopodobnie był to tzw. zamek typu przejściowego, budowla stanowiąca formę pośrednią między wczesnośredniowiecznym grodem, a późnośredniowiecznym zamkiem. Jeszcze nie w pełni murowany zamek, ale już nie gród. Zamek zbudowany został na planie trzech zachodzących na siebie okręgów z centralnym na samym środku wzniesienia. Przeprowadzone badania archeologiczne pozwoliły odkryć pozostałości murowanej zabudowy warowni. Zamek składał się z budynku mieszkalnego z piwnicą otoczonego murem obwodowym oraz budynku bramnego. Całość wzniesiona była z kamienia łamanego na zaprawie glinianej. Dodatkowo zamek zabezpieczony był wałami o konstrukcji skrzyniowej wypełnionych gliną i kamieniami. Ślady tych wałów są do dziś dobrze widoczne. Taka konstrukcja zamku każe doszukiwać się jego genezy w głębi XIII wieku, gdyż od końca tego stulecia zamki buduje się już powszechnie na zaprawie wapiennej. Słaba konstrukcja zapewne nie pozwoliła zamkowym murom przetrwać do naszych czasów.

Zamek na Ślęży

Masyw Ślęży już od wieków był górą owianą legendą i tajemnicą. Ślęża kojarzona jest zazwyczaj z miejscem pogańskiego kultu czy też słynnymi kamiennymi rzeźbami. Okazuje się, że na szczycie Ślęży znajdował się również średniowieczny zamek, częściowo w miejscu, gdzie dziś stoi nieduży kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Prowadzone kilkanaście lat temu badania archeologiczne pozwolił pod posadzką kościoła odkryć fragmenty zamkowych murów. Budowę warowni powszechnie przypisuje się księciu świdnicko-jaworskiemu Bolkowi II Małemu w 1. połowie XIV wieku. W 1353 roku zamek został podarowany przez Bolka II królowi czeskiemu Karolowi IV (jako prezent ślubny). W czasie wojen husyckich obiekt został zdobyty i złupiony przez husytów. Ostatecznie zamek na Ślęży przestał istnieć w połowie XVI wieku, kiedy to w czasie burzy miała zawalić się zachowana do tego czasu zamkowa wieża.

Zamek na Ostrowie Tumski we Wrocławiu

Wrocław dawniej też posiadał swój własny zamek. I to nie jeden! Średniowieczny zamek, będący dawniej rezydencją książąt wrocławskich, znajdował się na wyspie na Ostrowie Tumskim. Początki wrocławskiego zamku sięgają II połowy XII wieku. Powszechnie uważa się, że inicjatorem budowy nowej okazałej siedziby na wrocławskiej wyspie był książę Bolesław Wysoki. Książę dużą część swojego życia spędził na zachodzie, zapewne chciał wykorzystać podpatrzone tam rozwiązania i nowinki. Za czasów kolejnych władców zamek był dalej rozbudowywany. Powoli kres jego historii następuje w XIV wieku, kiedy to teren przejmuje kapituła pobliskiej kolegiaty św. Krzyża. Duchowni zarządzali tym miejscem, aż do pruskiej sekularyzacji w 1810 roku. Z wrocławskiego zamku zachowała się tylko (w formie mocno zmienionej) zamkowa kaplica – dziś nieduży kościółek pw. św. Marcina. Ostatnio wizualizację 3D zamku na Ostrowie Tumskim przygotowało Śląskie Studio Architektury. Ich cyfrowy model wrocławskiego zamku załączam niżej.

W chwili, kiedy piszę ten artykuł, w krypcie kościoła św. Marcina na Ostrowie Tumskim zorganizowana jest wystawa pt. „Kaplica Henryka IV. Budowla Niezwykła.”. Wystawa prezentuje fragment historii zamku związany z budową kaplicy św. Marcina – jedynej zachowanej do dzisiejszych czasów budowli dawnego zamku na Ostrowie Tumskim. Termin wystawy: od 25.10.2018 r. do 01.06.2019 r.

Podziękowania

Specjalne podziękowania dla Wieży Książęcej w Siedlęcinie za pomoc w przygotowaniu artykułu. Obecnie w wieży prezentowana jest wystawa poświęcona już nieistniejącym zamkom z okolic Kotliny Jeleniogórskiej i Borowego Jaru, m.in. o niektórych obiektach wspominałem w tym artykule. Zachęcam do odwiedzenia!

Zamki Dolnego Śląska

Oczywiście wyżej wymienione obiekty to nie wszystkie już nieistniejące zamki Dolnego Śląska. Takich obiektów można by doszukać się w regionie znacznie więcej. Poniżej przedstawiam mapę z opisanymi wyżej miejscami.

Polecam również zerknąć na mapę wszystkich (prawie) dolnośląskich zamków.

Mapa zaginione zamki Dolnego Śląska