Festung Posen – Zwiedzanie Twierdzy Poznań

2,6K

Festung Posen, czyli Twierdza Poznań. Tak oto z języka niemieckiego został nazwany system fortyfikacji zbudowany przez Prusaków w Poznaniu w XIX i na początku XX wieku. Choć niektóre z fortów nie doczekały naszych czasów, wciąż wiele z nich można zobaczyć w stolicy Wielkopolski. Cześć z nich udostępniona jest do zwiedzania. Część została rozebrana lub zniszczona. Niektóre obiekty udało się zagospodarować na wystawy i muzea. Bez wątpienia są to miejsca warte odwiedzenia w Poznaniu.

Festung Posen – Twierdza Poznań

Przypomnę, że Poznań w wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej znalazł się w granicach Królestwa Prus. Pomysł budowy systemu fortów w mieście pojawił się po zakończeniu wojen napoleońskich. W wyniku nowego podziału terytorialnego pomiędzy mocarstwami, Poznań znalazł się bardzo blisko granicy Imperium Rosyjskiego (formalnie Królestwa Polskiego). Potencjalne zagrożenie ze wschodu, rosnące przez cały okres XIX wieku, było impulsem do silnego ufortyfikowania miasta.

Twierdza Poznań była przez lata rozbudowywana i modernizowana, tak aby nadążyć za rozwojem nowoczesnych środków ogniowych. Zwłaszcza rozwój artylerii wymuszał modernizację fortów, gdyż te okazywały się za mało odporne na nowe rodzaje broni. Taka sytuacja nie dotyczyła tylko twierdzy w Poznaniu, ale również innych twierdz w Prusach, a później Cesarstwie Niemieckim. Festung Posen miał jednak ciągle priorytet przy kolejnych zaplanowanych w kraju modernizacjach.

Mapa w większej rozdzielczości (1800×1364) dostępna jest pod tym linkiem.

Podczas ostatniego majowego weekendu wybrałem się do Poznania, gdzie korzystając ze specjalnej oferty „Poznań za pół ceny” zwiedziłem kilka z udostępnionych fortów. Przez wiele lat po wojnie poznańskie fortyfikacje były traktowane po macoszemu, jako element spadku po pruskich zaborcach. Dziś jednak mieszkańcy Poznania zaczynają dostrzegać turystyczny potencjał opuszczonych miejsc. Część obiektów została już zagospodarowana na cele turystyczne i edukacyjne. Kompleks fortów jest naprawdę rozległy. Na ich zwiedzanie warto zaplanować kilka dni.

Fort Va Bonin

Fort Va został zbudowany w latach około 1887-1890. Należał do fortów pośrednich nowego typu. Zadaniem tego typu fortów było wspomaganie obrony w obszarze pomiędzy głównymi fortami. Ze względu na swoją pomocniczą funkcję wyposażony był tylko w kilka lekkich dział. Obiekt został wybudowany na planie trapezu i otoczony fosą głęboką na kilka metrów. Ciekawostką jest to, że Fort Va miał również swój obronny epizod podczas II Wojny Światowej. Zorganizowano w nim jedno z niemieckich stanowisk obrony. Z tego powodu obiekt posiada niewielkie zniszczenia.

Obecnie Fortem Va opiekuje się Stowarzyszenie Miłośników Fortyfikacji „Kernwerk”, które zorganizowało w nim trasę turystyczną. Obiekt zwiedza się wraz z przewodnikiem ubranym w pruski mundur z minionej epoki Festung Posen. W trakcie pokonywania trasy odwiedzamy liczne z fortecznych pomieszczeń, przemieszczamy się fragmentem podziemnego korytarza, oglądamy również fort z zewnątrz. Całość w towarzystwie przewodnika-prusaka, który opowie również kilka ciekawostek o obiekcie.

Fort Winiary – Cytadela

Fort Winiary, nazywany powszechnie Cytadelą, należał do jednego z czterech centralnych odcinków umocnień Festung Posen. Potężny obiekt został wybudowany w latach 1828-1842. Tuż obok śródmieścia, które zostało otoczone poligonalnym (wielobocznym) rdzeniem z sześcioma fortami. Fort Winiary, tak jak i inne obiekty z tego okresu, został zaprojektowany przez Johanna Leopolda von Brese.

W II połowie XIX wieku, po wybudowaniu nowego pierścienia fortyfikacji wokół miasta, centralne umocnienia Festung Posen straciły na swoim militarnym znaczeniu. Poznań rozrastał się gwałtownie, tak samo, jak inne europejskie miasta tego okresu. Poligonalny rdzeń fortyfikacji został więc rozebrany, natomiast Fort Winiary przetrwał trochę dłużej. Uległ zniszczeniu dopiero podczas walk w czasie II Wojny Światowej w 1945 roku. Reszty dopełniła powojenna rozbiórka. Warto wspomnieć, że podczas wojny na Cytadeli znajdował się ostatni z niemieckich punktów oporu.

Obecnie na terenie zajmowanym niegdyś przez Fort Winiary znajduje się Park Cytadela. W parku zlokalizowane są muzea, cmentarze i pomniki upamiętniające walki o Poznań. Szczególnie polecam odwiedzić dwa muzea znajdujące się w pozostałościach Fortu Winiary. Pierwszym z nich jest Muzeum Uzbrojenia, w którym można zobaczyć ciekawą i bogatą ekspozycję militariów. Od broni strzeleckiej, poprzez umundurowania, po czołgi i samoloty.

Drugim jest Muzeum Armii Poznań, upamiętniające dzieje Armii Poznań pod dowództwem gen. Tadeusza Kutrzeby w czasie II Wojny Światowej. W tym jedną z najważniejszych bitew kampanii wrześniowej – Bitwę nad Bzurą.

Fort VII Colomb

Fort VII powstał w latach 1876-1882. Obiekt należał do tzw. fortów głównych drugiego pierścienia fortyfikacji Poznania. Zbudowany został na planie sześcioboku. Zadaniem tego typu fortów było prowadzenie ostrzału artyleryjskiego przeciwnika za pomocą ciężkich dział. Forty na wyposażeniu posiadały także lekkie działa do osłony przedpola. Obecnie jest to jeden z najlepiej zachowanych fortów Festung Posen.

Najsmutniejsza historia Fortu VII związana jest z okresem II Wojny Światowej. Bowiem w jego lochach Niemcy zorganizowali obóz koncentracyjny KL Posen, a później obóz zagłady działający pod nadzorem SS. Na terenie Fortu VII znajdowało się również więzienie tajne policji – Gestapo. Z tego powodu dzisiaj jest to szczególne miejsce związane z pamięcią o ofiarach Nazizmu. W tym celu na terenie obiektu zorganizowano ekspozycję poświęconą niemieckim zbrodniom II Wojny Światowej. Ekspozycję zwiedza się samodzielnie.

Fort III Graf Kirchbach

Kolejny fort, który możemy zwiedzać, znajduje się na terenie poznańskiego Nowego Zoo. Fort III należy również do fortów głównych. Wzniesiono go w latach 1877-1881. Obecnie znajduje się pod opieką Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji. W Forcie III przygotowana jest trasa turystyczna obejmująca zarówno część podziemną i naziemną. Żeby zwiedzić fort, niezbędne jest również zakupienie biletu do Zoo. Zdjęcia pochodzą z 2013 roku.

Poznański Szlak Forteczny

Opisane powyżej miejsca to oczywiście nie jedyne forty, które można zobaczyć w Poznaniu. W styczniu 2016 roku został uruchomiony Poznański Szlak Forteczny, w ramach którego przed fortami Festung Posen zostały ustawione specjalne tablice informacyjne. Szlak obejmuje kilkadziesiąt obiektów. Nie wszystkie obiekty udostępnione są do zwiedzania w formie trasy turystycznej. Należy więc zachować odpowiednią ostrożność.

„Poznański Szlak Forteczny został wytyczony w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań i prace Zespołu ds. fortyfikacji poznańskich Urzędu Miasta Poznania. Tablice informacyjne oraz stronę internetową sfinansowano z Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego. W grudniu 2015 roku tablice informacyjne ustawiono przy najważniejszych obiektach XIX-wiecznej twierdzy, m.in. fortach, kilku grupach schronów oraz koło zachowanych obiektów twierdzy poligonalnej z pierwszej połowy XIX wieku.”

Dostępna jest również strona internetowa, na której na mapie zaznaczone są obiekty znajdujące się na szlaku.

Mapa Festung Posen – Twierdzy Poznań, z zaznaczonymi ciekawszymi obiektami.