Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej (PGWAR) stacjonowała na terytorium Polski przez 48 lat. Większość z sowieckich wojsk została ulokowana na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Utrzymanie dużej ilości żołnierzy i sprzętu rodziło problemy natury gospodarczej. Potrzebne były budynki, koszary, lotniska, należało zapewnić dostawy prądu, wody, gazu, żywności. Trzeba było również wybrać odpowiednie miejsce na ulokowanie Dowództwa PGWAR. Ostatecznie wybór padł na Legnicę, która w pamięci legniczan została odtąd zapamiętana, jako „Mała Moskwa”.
Wojska Radzieckie w Polsce
Rozlokowanie w Polsce ponad 60 tys. sowieckich żołnierzy stwarzało problemy natury gospodarczej i prawnej. Do roku 1956, czyli do momentu, w którym pobyt Armii Radzieckiej w Polsce został prawnie uregulowany, ich kwatermistrzostwa wojskowe nie płaciły czynszów za zajmowane obiekty. Dużym problemem było również wyegzekwowanie należności za media tupu prąd, gaz, woda. Dostawy go garnizonów Armii Radzieckiej musiały być starannie realizowane, często kosztem niedoboru produktów dla polskich odbiorców. Na potrzeby pobytu PGWAR zajęto około 70 tys. ha powierzchni i 4437 budynków, w tym 454 bydynki zostały wybudowane własnymi siłami przez Sowietów. Całość o łącznej kubaturze ponad 14 mln m³. Ponadto wojska radzieckie miały do dyspozycji: 8 lotnisk, 8 poligonów, 23 bocznice kolejowe i 3 ha nadbrzeży portowych. Komponenty grupy zostały rozlokowane łącznie na obszarze 59 polskich miejscowości.
Armia Radziecka w Legnicy – Foto: Franciszek Grzywacz Wydawnictwo Edytor
Należy podkreślić, że próby regulowania należności za pobyt PGWAR spotykały się z nerwową reakcją Sowietów. Myślę, że zdanie wypowiedziane przez gen. płk. Kuźmę Galickiego do gen. bryg. Leszka Krzemienia, dobrze obrazują ówczesny stosunek Sowietów do Polski i jej roli w sowieckiej strefie wpływów.
Myśmy dla was te ziemie wyzwolili, myśmy tu położyli setki tysięcy trupów, a wy nam teraz przedstawiacie rachunki.
Gen. płk Kuźma Galicki, Dowódca PGWAR (1955–1958) – Wojska Radzieckie w Polsce 1939–1993 Z. Kuśmierek Red. S. Dąbrowski, K. Jaworska, W.W. Szetelnicki str. 256
Gen. płk Kuźma Galicki – Dowódca PGW (1955-1958)
Legnica – Mała Moskwa
Początkowo Dowództwo PGWAR planowano umieścić na stałe w Bydgoszczy. Jednak ostatecznie wybrano jedno z większych miast na Dolnym Śląsku – Legnicę. Od tego momentu radzieccy żołnierze stali się nieodłącznym krajobrazem tego dolnośląskiego miasta. Duża liczba Rosjan sprawiła, że z czasem Legnica zdobyła sobie miano „Małej Moskwy”. Wydzielono i odseparowano specjalny fragment miasta. Ze względu na swój kształt nazywany został przez legniczan „Kwadratem”. W rzeczywistości obszary zajmowane przez Sowietów w Legnicy miały charakter niejednolity i nieregularny. Było wiele stref porozrzucanych w całym mieście. Pan Franciszek Grzywacz, autor publikacji poświęconych Armii Radzieckiej w Legnicy, tak opisuje zaistniałą sytuację:
Ścisła linia podziału miasta na dwie strefy radziecką i polską była tylko między czerwcem i październikiem 1945 roku. Wtedy Rosjanie zdecydowali, że pozostaną w „wyzwolonej” Legnicy na zawsze. Wpędzili przybyłych Polaków na prawobrzeżną ubogą część miasta (ulice Kartuska-Wrocławska-Rzeczypospolitej), a bogate śródmieście z fabrykami plądrowali. Wtedy też wydzielili murem część bogatej dzielnicy Tarninów i utworzyli tam dzielnicę „Kwadrat” dla generalicji i Dowództwa Północnej Grupy Wojsk, które utworzyli w nowiutkim budynku Wehrmachtu przy ul. Grabskiego.
Na moim filmie zaznaczyłem na mapie tylko jedną, najważniejszą wydzieloną cześć dla PGWAR, zwaną „Kwadratem”. Poniżej zamieszczam mapę obrazującą sytuację w całej Legnicy. Obszary zajęte przez Sowietów zaznaczone są kolorem czerwonym. Mapa pochodzi z przewodnika Śladami Małej Moskwy Wydawnictwa Edytor. Dla osób, które chciałby zgłębiać wiedzę na temat Małej Moskwy i odbyć wycieczkę śladami Armii Radzieckiej, zachęcam do zakupienia ich publikacji.
Mapa Legnica „Mała Moskwa” – Obszary zajęte przez PGWAR – Źródło: Przewodnik Śladami Małej Moskwy Wydawnictwo Edytor
Poniżej zamieszczam jeszcze dwa stare filmy przedstawiające wojska radzieckie w Legnicy. W części drugiej można zobaczyć szpital w Lasku Złotoryjskim. Dziś obiekt jest kompletnie opuszczony i zdewastowany. Jak wygląda współcześnie można zobaczyć w tym artykule.
ZDJĘCIA
ahojMEDIA
www.ahojmedia.pl
BIBLIOGRAFIA
- Wojska Radzieckie w Polsce 1939-1993 – Red. S. Dąbrowski, K. Jaworska, W.W. Szetelnicki
- Dolny Śląsk Monografia Historyczna – Red. Wojciecha Wrzesińskiego
Archiwalne Zdjęcia
- Przedwojenne zdjęcia Legnicy – dolny-slask.org.pl
- Zdjęcia wojsk radzieckich w Legnicy – Franciszek Grzywacz Wydawnictwo Edytor
Dla osób, które chciałyby zgłębić losy radzieckich żołnierzy w Legnicy polecam ofertę wydawnictwa Edytor, które kilka ze swoich publikacji poświęciło właśnie temu tematowi. Podziękowania dla Pana Franciszka Grzywacza za udostępnienie starych zdjęć Armii Radzieckiej w Legnicy.
Wydawnictwo Edytor
