10 słynnych kobiet związanych z Dolnym Śląskiem i ziemią kłodzką. Poznaj niezwykłe kobiety, które zapisały się w historii regionu, poprzez swoje czyny, dokonania lub światową sławę. Znane Dolnoślązaczki i słynne kobiety związane z Dolnym Śląskiem.
Zapraszam do przeczytania artykułu przygotowanego specjalnie z okazji tegorocznego Dnia Kobiet. Moja subiektywna lista 10 pań, które w sposób szczególny zapisały się w historii Dolnego Śląska, a także przyległej do niego ziemi kłodzkiej. Nie ma wśród nich wspólnego mianownika. Niektóre z pań urodziły się poza Dolnym Śląskiem, ale los sprawił, że swoje dorosłe życie związały właśnie z tym regionem. Inne z pań były rodowitymi Dolnoślązaczkami lub wychowały się na Dolnym Śląsku. Choć swoje dorosłe życie związały z innymi miejscami, to ich dokonania i sława każą umieścić je wśród znanych osób pochodzących z Dolnego Śląska. Choć lista jest krótka, zaskakuje jej różnorodność, a czasem wręcz biegunowa odmienność postaci. Nie wszystkie z nich historia oceniła pozytywnie. Niektóre z pań po latach zostały uznane za święte, dokonania innych zaś budziły mieszane uczucia.
Jadwiga Śląska (około 1178–1243) – święta, patronka Śląska
Jadwiga Śląska, późniejsza święta, urodziła się między 1178 a 1180 rokiem w Andechs. W wieku około 12 lat została wydana za mąż za jednego z najpotężniejszych śląskich książąt piastowskich – Henryka I Brodatego. Za swojego życia zasłynęła niezwykłą wręcz religijnością – a co za tym idzie – również ascetycznym sposobem życia. Do legend przeszły opowieści o tym, jak Jadwiga z premedytacją chodziło boso, a kiedy jej mąż zwrócił uwagę, że powinna nosić buty, posłusznie przewiesiła je sobie sznurkiem przez szyje, dalej krocząc na bosaka. Jadwiga wraz z mężem była fundatorką na terenie Dolnego Śląska licznych kościołów. Prowadziła także działalność dobroczynną na rzecz swoich najuboższych poddanych. Po śmierci męża zamieszkała w ufundowanym przez siebie i Henryka klasztorze cysterek w Trzebnicy. Również tam została pochowana w 1243 roku. Po jej śmierci rozpoczął się jej kult na terenie Śląska. Jadwiga została kanonizowana w 1267 roku. Obecnie jest jedną z patronek Polski i patronką całego Śląska.
Anna Świdnicka (1339–1362) – królowa Czech, cesarzowa rzymska
Anna Świdnicka nie należy do szczególnie sławnych historycznych postaci w Polsce. Natomiast jej rozpoznawalności jest zgoła odmienna za naszą południową granicą. Jako królowa Czech i cesarzowa rzymska jest zdecydowanie bardziej rozpoznawalna w Czechach. Anna była córką Henryka II świdnickiego i bratanicą księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II Małego, który był ostatnim niezależnym księciem piastowskim na terenie całego Śląska. W ramach układu Bolka II z królem Czech Karolem IV Luksemburskim, jego bratanica miała być wydana za mąż za syna króla czeskiego Wacława. Wacław jednak przedwcześnie zmarł i Anna ostatecznie wyszła za mąż za już podstarzałego i owdowiałego Karola IV. Tym samy stając się królową Czech i cesarzową Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Żadna inna z kobiet urodzonych na Dolnym Śląsku nie dostąpiła takich zaszczytów. Anna Świdnicka zmarła w 1362 roku, w wieku zaledwie 23 lat. Pochowana została w katedrze św. Wita w Pradze.
Maria Cunitz (1610–1664) – śląska astronom
Maria Cunitz urodziła się w 1610 roku w Świdnicy. Pochodziła z mieszczańskiej rodziny Cunitzów, dzięki czemu już jako dziecko mogła otrzymać staranne wykształcenie (podobno władała aż siedmioma językami). W wieku 19 lat wyszła za mąż za matematyka i astronoma Eliasa von Löwena. To dzięki niemu skupiła swoje zainteresowania właśnie na astronomii. Wraz ze swoim mężem mieszkała i prowadziła obserwację nieba w kamienicy „Pod Złotym Chłopkiem” na świdnickim rynku. W 1650 roku w Oleśnicy wydała swoje najważniejsze życiowe dzieło pt. Urania propitia, będące formą tablic astronomicznych i próbą upowszechnienia wiedzy o prawach ruchu planet. To 552-stronicowe dzieło, napisane w dwóch językach, przyniosło jej prawdziwą światową sławę. Zmarła w 1664 roku w Byczynie na Górnym Śląsku. Dziś ławeczka z jej rzeźbą znajduje się na świdnickim rynku.
Fryderyka von Reden (1774–1854) – arystokratka
Hrabina Fryderyka von Reden należała to tych słynnych kobiet, które swoje piętno szczególnie odcisnęły w Kotlinie Jeleniogórskiej. Urodziła się w 1774 roku w Wolfenbüttel. Jeszcze jako dziecko poznała swojego przyszłego męża Fryderyka Wilhelma von Reden. W 1802 roku pobrali się i zamieszkali razem w Bukowcu niedaleko Jeleniej Góry. Jej mąż pełnił wówczas funkcję dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego w Królestwie Prus. Fryderyka przekształciła majątek w Bukowcu w piękną rezydencję, stającą się wzorem dla innych arystokratów. Poświęciła się również działalności charytatywnej i mecenatowi sztuki. To z jej inicjatywy sprowadzono do Mysłakowic dyskryminowanych protestantów z Tyrolu. Doprowadziła również do ulokowania kościółka Wang w Karpaczu, przywiezionego pierwotnie z Norwegii do berlińskich muzeów. Zmarła w 1854 roku, pochowana została w rodzinnym mauzoleum w Bukowcu.
Marianna Orańska (1810–1883) – posiadaczka ziemska
Marianna Orańska była córką króla Niderlandów Wilhelma I Orańskiego. Urodziła się w 1810 roku w Berlinie. Z powodu wojen napoleońskich jej rodzina przebywała wówczas na terytorium Królestwa Prus. W 1837 roku odziedziczyła majątek w Kamieńcu Ząbkowickim, gdzie przeniosła się wraz mężem Albrechtem Pruskim. To właśnie z jej inicjatywy rozpoczęto budowę pięknego neogotyckiego pałacu w Kamieńcu. Marianna zaczęła również szybko powiększać odziedziczone dobra, nabywając nowe tereny w Górach Bardzkich i Masywie Śnieżnika (tzw. klucz stroński). Stając się tym samym jednym z największych posiadaczy ziemskich na ziemi kłodzkiej. Jej działalność znacznie zaktywizowała gospodarczo region, m.in. zagospodarowując rozległe kompleksy leśne. W pobliżu Stronia Śląskiego założyła kamieniołom białego marmuru, który na jej cześć został nazwany Białą Marianną. Marianna Orańska poświęcała się również działalności charytatywnej. Zmarła w 1883 roku, pochowana została w Erbach w Nadrenii.
Daisy von Pless (1873–1943) – arystokratka
Daisy, czyli Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, urodziła się w 1873 roku w Walii. W 1891 roku poślubiła znacznie od siebie starszego księcia pszczyńskiego, dziedzica ogromnej fortuny Hochbergów, Jana Henryka XV. Po ślubie zamieszkali razem w Zamku Książ. Małżeństwo Daisy było zaaranżowane i nieszczęśliwe. Ona młoda Angielka, wychowana na wyspach, nie pasowała do sztywnej pruskiej etykiety. W czasie I wojny światowej zaciągnęła się do pracy w Czerwonym Krzyżu jako pielęgniarka. Losy jej burzliwego małżeństwa opisywała cała europejska prasa, niczym współczesnych celebrytów. Niekochana, w poczuciu odrzucenia, szukała szczęścia poświęcając się działalności charytatywnej i społecznej. Przez wałbrzyszan została zapamiętana jako ciepła i życzliwa osoba, pochylająca się zawsze nad sprawami potrzebujących i słabszych mieszkańców Wałbrzycha. Wybuch II wojny światowej zastał ją na Książu, skąd została eksmitowana w 1941 roku. Zmarła w 1943 roku, pochowana została w mauzoleum przy Zamku Książ. W obawie przed splądrowaniem przez Armię Czerwoną jej ciało było kilkukrotnie przenoszone. Ostatecznie nie wiadomo, gdzie znalazło się miejsce jej ostatniego spoczynku.
Edyta Stein (1891–1942) – święta, patronka Europy
Edyta Stein urodziła się w 1891 roku we Wrocławiu. Była Żydówką pochodzącą z wielodzietnej rodziny wrocławskiego handlarza. We Wrocławiu wychowała się i uczęszczała do szkoły, również tu podjęła studia. Studiowała germanistykę, historię i psychologię. W czasie I wojny światowej pracowała jako sanitariuszka Czerwonego Krzyża. W 1916 roku obroniła doktorat z filozofii. W latach 20. nastąpiła u niej diametralna przemiana duchowa. Choć jeszcze jako nastolatka deklarowała się jako ateistka, ostatecznie konwertowała na katolicyzm, przyjęła chrzest i komunię świętą. Po dojściu narodowych socjalistów do władzy wstąpiła do klasztoru sióstr karmelitanek w Kolonii, przyjmując imię zakonne Teresa Benedykta od Krzyża. Po wzmożeniu się represji przeciwko Żydom schroniła się w Holandii, gdzie w 1942 roku została wraz z siostrą aresztowana, wywieziona do KL Auschwitz-Birkenau i zagazowana. Zapamiętana została jako jedna z największych intelektualistek i filozofów XX wieku. W 1998 roku została kanonizowana, a papież Jan Paweł II ogłosił ją patronką Europy.
Hanna Reitsch (1912–1979) – pilotka doświadczalna
Hanna Reitsch urodziła się w 1912 roku w Jeleniej Górze. W wieku 19 lat zapisała się na kurs pilotażu organizowany w szkole szybowcowej w pobliskim Jeżowie Sudeckim. Swoje pierwsze kroki w lotniczym fachu stawiała na Górze Szybowcowej. Już wówczas dała się poznać jako osoba obdarzona niezwykłym talentem i intuicją lotniczą. Na szybowcu Grunau Baby nad Karkonoszami ustanowiła rekord długości i wysokości lotu. Jako pierwsza kobieta w historii przeleciała szybowcem nad Alpami. W latach 30. rozpoczęła pracę w instytucie szybownictwa DFS, testując jako pilot doświadczalny nowe rozwiązania. Jej prawdziwa kariera rozwinęła się jednak w czasie II wojny światowej, kiedy to jako pilot DFS miała okazję testować jedne z najnowocześniejszych konstrukcji lotniczych opracowanych w III Rzeszy, m.in. rakietoplany Me-163 i załogowe wersje latających bomb V-1. Była zagorzałą nazistką. Zasłynęła próbą ratowania Adolfa Hitlera, przelatując pod koniec wojny samolotem do oblężonego Berlina. Po wojnie dostała się do amerykańskiej niewoli. Była jednym z najzdolniejszych pilotów XX wieku. Ustanowiła ponad 40 rekordów wysokości i długości trwania lotu, zarówno za sterami szybowców jak i samolotów. Zmarła w 1979 roku, pochowana została w Salzburgu.
Wanda Rutkiewicz (1943–1992) – himalaistka
Kolejna ze słynnych kobiet nie mieszkała całe życie na Dolnym Śląsku, ani nie była rodowitą Dolnoślązaczką. Jednak fakt, że młodość spędziła na Dolnym Śląsku, regionie otulonym od południa górami, zaważył na jej przyszłym życiu. Wanda Rutkiewicz, z domu Błaszkiewicz, urodziła się w 1943 roku w Płungianach na Litwie. Po II wojnie światowej wraz z rodzicami zamieszkała we Wrocławiu, gdzie uczęszczała do lokalnego liceum. Studia ukończyła w wieku 22 lat na Politechnice Wrocławskiej, na dawnym Wydziale Łączności. W 1961 roku jej kolega ze studiów, Bogdan Jankowski, zabrał ją na wypad w Rudawy Janowickie. To właśnie w Rudawach Janowickich, na skałkach Gór Sokolich, przyszła himalaistka stawiała swoje pierwsze kroki w wspinaczce. Później przyszła pora na znacznie bardziej trudniejsze góry. Ostatecznie niepozorne kroki stawiane w Rudawach zaprowadziły ją w najwyższe góry świata – Himalaje. Wanda Rutkiewicz należała to jednych z najwybitniejszych himalaistek. W 1973 roku jako trzecia kobieta na świecie, pierwsza Europejka i pierwszy Polak stanęła na szczycie Mount Everestu. Również jako pierwszy Polak w 1986 roku zdobyła K2. Łącznie zdobyła aż osiem z czternastu ośmiotysięczników. Zginęła w 1992 roku zdobywając Kanczendzongę w Himalajach. Jej ciała nigdy nie odnaleziono.
Violetta Villas (1938–2011) – śpiewaczka, artystka estradowa
Violetty Villas przedstawiać w zasadzie nie trzeba, to prawdziwa ikona i legenda polskiej muzyki. Utalentowana, obdarzona niezwykłym głosem, zyskała sławę na całym świecie. Urodziła się w 1938 roku w Heusy w Belgii, gdzie jej ojciec pracował jako górnik. Bardziej niż z historycznym obszarem Dolnego Śląska związana była z ziemią kłodzką, a dokładniej z Lewinem Kłodzkim, gdzie po zakończeniu wojny przeniosła się wraz z rodziną. Burzliwa kariera, liczne występy estradowe i trasy koncertowe na całym świecie sprawiły, że na wiele lat opuściła swój rodzinny dom. Przez długi czas mieszkała w podwarszawskiej Magdalence. W 1998 roku wróciła z powrotem do Lewina Kłodzkiego. Znana była ze swojej dobroczynności na rzecz zwierząt. W swoim domu założyła schronisko pod nazwą „Moi bracia mniejsi”, gdzie udzielała schronienia licznym psom i kotom. Powrót do Lewina Kłodzkiego, gwiazdy takiego kalibru, wiązał się z nadzieją na promocję tej małej miejscowości położonej niemal na skraju Polski. Była jej honorowym obywatelem. Od tej pory, przejeżdżając pod charakterystycznym wiaduktem w Lewinie, mówiło się „O! Tu obok jest dom słynnej Violetty Villas!”. Zmarła w 2011 roku w Lewinie Kłodzkim, pochowana została na Powązkach w Warszawie.
