W poszukiwaniu dawnej granicy II RP na Białorusi

Czy zastanawialiście się kiedyś jak dziś wyglądają miejsca, w których dawniej przebiegała granica II Rzeczpospolitej? Chodzi o dawne granice na tzw. Kresach Wschodnich. Nam przyszła taka myśl do głowy w czasie naszej podróży po Białorusi. Choć nie było to zadanie łatwe z powodu upływu czasu i braku konkretnych informacji, udało się nam takie miejsce zlokalizować. Zapraszam na poszukiwanie dawnej granicy II RP na Białorusi.

Szukamy dawnej granicy II RP

Dochodził już wieczór, kiedy z Adrianem i Panem Aleksandrem kręciliśmy się w okolicach Nieświeża. Prawie pół dnia zeszło nam na zwiedzaniu wspaniałego nieświeskiego zamku. W planach było jeszcze odwiedzenie zniszczonego katolickiego kościoła, położonego w małej wiosce kilka kilometrów od Nieświeża. Wtem przyszła nam do głowy pewna myśl, aby wykorzystać pozostały czas i spróbować odszukać dawną przedwojenną granicę II RP. Starą granicę pomiędzy Polską a Związkiem Sowieckim. Wiedzieliśmy, że owa granica przebiegała gdzieś niedaleko, kilka kilometrów na wschód od Nieświeża. Miasto te w dwudziestoleciu międzywojennym znajdowało się jeszcze w granicach Polski. Chcieliśmy pojechać dokładnie w to miejsce, gdzie jeszcze 78 lat temu kończyła się Polska…

Najpierw trzeba było ustalić przebieg dawnej granicy II RP. W tym celu niezwykle przydatny okazał się artykuł, który prawie rok temu opublikowałem na łamach Elobloga. Był to artykuł z naniesionymi dawnymi granicami II RP na współczesną mapę Google Maps. Korzystając z sieci WiFi w białoruskiej kawiarni, odpaliłem artykuł na moim smartfonie i ustaliłem przebieg granicy tuż za Nieświeżem. Niestety, choć mapa okazała się bardzo przydatna, to tylko z pewnym przybliżeniem wskazała nam przebieg dawnej granicy. A mi zależało na dokładnym, precyzyjnym wskazaniu miejsca, gdzie dawniej się znajdowała.

Przebieg dawnej granicy II RP w okolicach Nieświeża

Zbliżenie na skrzyżowanie przebiegu dawnej granicy z drogą P91, tam postanowiliśmy pojechać

Zdecydowaliśmy się pojechać na wschód drogą P91 (widać ją na powyższej mapie) i odnaleźć ten punkt, w którym granica dawniej przecinała szosę. Wtedy myślałem jeszcze, że w miejscu współczesnej drogi przed wojną również istniała droga. Po układzie pól na widoku satelitarnym Google Maps, wytypowałem trzy miejsca, licząc na to, że przy którymś z nich znajdziemy choćby drobny ślad potwierdzający przebieg dawnej granicy II RP. Oficjalnej tablicy informacyjnej raczej nikt z nas się nie spodziewał.

Pierwsze wytypowane miejsce okazało się również miejscem, gdzie współcześnie przebiegają granice białoruskich rejonów administracyjnych. Pobocze w tym miejscu rozszerzało się delikatnie, co umożliwiało wygodne zjechanie autem. Zatrzymaliśmy się. Szosa krzyżowała się w tym miejscu z polną drogą, obok stały białoruskie tablice informujące o granicach rejonów. Pomyśleliśmy z Adrianem, że to może być dobry trop, gdyż po zakończeniu wojny granica rejonów mogła być ustalona dokładnie w tym samym miejscu, gdzie dawniej przebiegała granica państwowa. Na pamiątkę wykonaliśmy kilka fotografii. Poszedłem kawałek tą polną drogą, wyobrażając sobie, jak dawniej mogła w tym miejscu wyglądać granica i czy w ogóle tu przebiegała. Jak była oznaczona? Gdzie stały strażnice pograniczników? Jak odbywała się kontrola? Wiele pytań bez odpowiedzi, w tym te najważniejsze; czy rzeczywiście dokładnie w tym miejscu, dokładnie tą polną drogą, biegła granica pomiędzy Polską a sowiecką Rosją? Na to pytanie odpowiedź przyszła później.

Pierwsze wytypowane miejsce, w którym się zatrzymaliśmy

Czy tu dawniej przebiegała przedwojenna polska granica? Jak się później okazało – tak!

Postanowiliśmy jechać dalej. Drugie i trzecie miejsca znajdowały się kilkaset metrów dalej. Jednak po dojechaniu i pobieżnych oględzinach nie rokowały one na dawne granice. Wtem zauważyliśmy, że niemalże pustą szosą jedzie samotnie rowerzysta. Postanowiliśmy zatrzymać go i zapytać się o przebieg przedwojennej granicy. Rowerzysta od razu poznał skąd pochodziliśmy: „O, Poliaki!” Przekazał nam, że granica znajdowała się wcześniej, czyli gdzieś w miejscu pierwszego postoju. To potwierdziło moje przypuszczenie. Na zakończenie rozmowy rowerzysta dodał, że chciałby, aby granica Polski znowu znajdowała się w tym samym miejscu! Za czym jest obiema rękami za! To zabawne stwierdzenie, pół żartem, pół serio, pokazuje dobitnie jak pozytywny stosunek mają mieszkańcy Białorusi do Polski i Polaków.

Czas na weryfikację

Po powrocie do Polski nastąpił czas na weryfikację naszych poszukiwań, gdyż do końca nie byliśmy pewni odwiedzonych miejsc. W tym celu przejrzałem przedwojenne mapy II Rzeczpospolitej, wydane w latach 30-tych przez Wojskowy Instytut Geograficzny. Arkusz starej mapy naniosłem na współczesne zdjęcie satelitarne. Rezultat był zaskakujący. Przedwojenna granica Polski znajdowała się dokładnie w pierwszym miejscu, gdzie się zatrzymaliśmy! Dokładnie tam, gdzie dziś biegną granice regionów. Okazało się także, że przed wojną w tym miejscu nie było jednak drogi. Oto rezultat prac z przedwojennymi mapami.

Arkusz starej mapy naniesiony na współczesne zdjęcie satelitarne – Czerwona strzałka wskazuje miejsce naszego zatrzymania, czerwona linia przedwojenną granicę

Zbliżenie na miejsce naszego zatrzymania

Porównanie starej mapy i współczesnego zdjęcia satelitarnego – Zatrzymaliśmy się dokładnie w miejscu wskazanym przez czerwoną strzałkę

W tym miejscu przed wojną przebiegała granica, dokładnie wzdłuż polnej drogi przecinającej szosę – Foto: Adrian Sitko

W tym miejscu przed wojną przebiegała granica II RP

Miejsce wykonania zdjęć – W tym miejscu przed wojną przebiegała granica II Rzeczpospolitej (przerywana linia)

Gdzie przebiegała przedwojenna granica?

Poniżej załączam linki, które mogą się przydać do odnajdywania dawnej polskiej granicy w okolicach Nieświeża i nie tylko. W większości są to przedwojenne mapy II RP opracowane przez Wojskowy Instytut Geograficzny w skali 1:25 000.

• Mapa (1934) arkusz JUSZEWICZE – link1 lub link2
• Mapa (1934) arkusz BUZUNY – link1 lub link2
• Mapa (1933 i 1934) arkusz NIEŚWIEŻ – link1 lub link2
• Skoroszyt geograficzny wszystkich arkuszy map WIG25 II RP – link
• Interaktywna mapa przedwojennych granic II RP – link

Fragment miejsca, w którym dawniej biegła polsko-sowiecka granica