W drugi odcinku o tajemnicach kompleksu Riese położonego nieopodal Wałbrzycha, poruszam kwestię związaną z budową Führerhauptquartier, czyli kwatery wodza III Rzeszy. Czy system podziemnych sztolni był zaplanowany, jako Kwatera Główna Hitlera na Dolnym Śląsku? Jakie znaczenie w kompleksie Riese miał mieć Schloss Fürstenstein, położony w posiadłości książąt Pless, zwany dziś Zamkiem Książ?
Kwatera Główna Hitlera w Górach Sowich
Wbrew obiegowym opiniom, budowa na Dolnym Śląsku Führerhauptquartier – w skrócie FHQ – jest dość mocno potwierdzona przez dokumenty i relacje świadków. Pochodzą one z kilku źródeł. Przede wszystkim o budowie FHQ wspomina tzw. Dokumentacja Schmelchera. Jest to zespół dokumentów przygotowanych przez Siegfrieda Schmelchera, które określają podział Kwatery Głównej Hitlera w Górach Sowich dla sztabów i urzędów towarzyszących Hitlerowi. Dokumentacja zawiera wyszczególnione dane, w tym podział na obiekty podziemne, naziemne, bunkry i inne konstrukcje. Bardziej szczegółowe dane na jej temat opracowane są w bibliografii.
Na Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (Oberkommando des Heeres) miało przypaść 2500 miejsc, Naczelne Dowództwo Wojsk Lotniczych (Oberkommando der Luftwaffe) 360 miejsc, Reichsführer-SS 230 miejsc, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeszy (RAM) 300 miejsc, obiekt centralny przeznaczony dla Adolfa Hitlera i jego sztabu 750 miejsc. Większość miała być ukryta pod ziemią.
Dokumentacja Schmelchera – Tajemnica Riese J. M. Kowalski, R. J. Kudelski, Z. Rekuć str. 30
Siegfried Schmelcher (zaznaczony na czerwono)
Wspomnienia o budowie FHQ na Dolnym Śląsku znajdują się także w powojennych relacjach jednego z najważniejszych urzędników III Rzeszy – Albera Speera. Nie był on tylko nadwornym architektem Hitlera, jak często się o nim mówi. Zajmował się on kluczowymi i strategicznymi dla Niemiec sprawami związanymi z produkcją zbrojeniową, pełniąc funkcję ministra ds. uzbrojenia i amunicji. Dodatkowo Speer objął funkcję szefa Organizacji Todt, po śmierci Fritza Todta w lutym 1942 roku. Przypominam, że to właśnie OT była odpowiedzialna ze realizację budów na terenie Gór Sowich i Zamku Książ. Na archiwalnym zdjęciu na lewym ramieniu Speera widzimy opaskę ze swastyką i nazwą Organizacji Todt. Dodatkowo, co warto nadmienić, Speer jako minister odpowiedzialny za uzbrojenie, musiał doskonale zdawać sobie sprawę z sytuacji panującej na Dolnym Śląsku. W związku z tym, że na ten region było przeniesionych wiele ważnych dla III Rzeszy zakładów zbrojeniowych. Pomimo wszystko, przytaczając powojenne relacje Speera, należy zawsze mieć na uwadze, że mógł kłamać. Jako funkcjonariusz nazistowskiego reżimu był współodpowiedzialny za śmierć milionów ludzi i osądzony przez międzynarodowy trybunał. W związku z tym, w swoich wspomnieniach nie zawsze musiał kierować się rzetelną prawdą, czasem mógł ukrywać pewne fakty, które mogły być niewygodne dla jego osoby.
W 1944 roku zlecił Hitler budowę dwóch podziemnych kwater głównych, przy których zatrudniono setki niezbędnych specjalistów od budownictwa górniczego oraz tysiące robotników, na Śląsku i w Turyngii. […] Na budowę schronów w Kętrzynie wydano 36 mln RM, na schrony w Pullach pod Monachium 13 mln RM, a na zespół schronów Riese koło Bad Charlottenbrunn 150 mln RM.
Wspomnienia Speera – Tajemnica Riese J. M. Kowalski, R. J. Kudelski, Z. Rekuć str. 61
Albert Speer
O tym, że w rejonach Waldenburga, a dziś Wałbrzycha, powstawała Kwatera Główna Hitlera, mówił też Nicolaus von Below. Był on adiutantem Adolfa Hitlera ds. Luftwaffe. Według publikacji prof. Seidlera był on również odpowiedzialny za sprawy wewnętrzne kwater Hitlera. Na przykład wizytował on rejon budowy kwatery Wolfsschlucht 2 we Francji jesienią 1943 roku. Nie dziwi więc jego kilkukrotna obecność również w Górach Sowich. Wspomnienia von Belowa są o tyle ciekawe i zaskakujące, że wyraża się on o Riese raczej niepochlebnie. Przede wszystkim nie jest przychylnie nastawiony do tej inwestycji, a w swoich wspomnieniach przedstawia nam obraz mocno opóźnionej budowy. Której końca sam uważa, że nie doczeka. To bardzo istotne, gdyż jego zeznania podważają wszelkie hipotezy o tym, że część projektu Riese została ukończona i do dziś jest ukryta pod ziemią. Słowa von Belowa stoją niejako w opozycji do słów Speera, co do stopnia ukończenia prac, jednak są w zupełności zbieżne w kwestii przeznaczenia kompleksu Riese.
W planie, który w tych miesiącach krytykowaliśmy, była budowa wielkiej nowej Kwatery Głównej führera na Śląsku w rejonie Waldenburga, w skład której miał wchodzić także zamek Fürstenstein w posiadłości książąt Pless. Hitler bronił swego polecenia i kazał ją budować dalej przez więźniów z kacetów pod zarządem Speera. W ciągu roku dwa razy odwiedziłem ten obiekt i za każdym razem miałem nieprzeparte wrażenie, że ukończenia tej budowy nie doczekam.
Relacja von Belowa – Tajemnica Riese J. M. Kowalski, R. J. Kudelski, Z. Rekuć str. 60
Nicolaus von Below
Kwatera Główna Hitlera w Zamku Książ
W kwestii budowy FHQ na Dolnym Śląsku, pojawia się także Zamek Książ, będący niegdyś własnością jednego z najbogatszych pruskich rodów – Hochbergów von Pless. Funkcja zamku nie jest sprecyzowana, jednakże ze względu na jego charakter, możemy domyślać się planowanych funkcji. Zamek Książ mógł pełnić przede wszystkim rolę reprezentacyjną i rezydencjalną.
Planowana Kwatera Główna Hitlera – Zamek Książ
W zamku Niemcy poczynili szereg prac związanych z przystosowaniem obiektu na nowe cele. Kilkadziesiąt metrów pod dziedzińcem zamku wykuto w zboczach podziemia, które miały zapewnić bezpieczeństwo przebywającym na Książu osobom. Jeden ciąg ewakuacyjny został również przygotowany bezpośrednio pod zamkiem z wyjściem na tarasy i połączeniem z pozostałymi podziemiami. W samym zamku również wykonano szereg prac, które miały przygotować obiekt pod wzór nazistowskiej stylistyki. Tak de facto prace te doprowadziły do ogromnej dewastacji Książa. Została zmieniona prawie kompletnie struktura budowli. Dziś porównując przedwojenne plany ze współczesnymi, możemy zauważyć szereg niezgodności, inaczej postawionych ścian, schodów itp. Wedłóg Pani Magdaleny Woch substacja zamku została zmieniona w ponad 90%. Udało się jednak zachować jego najcenniejszą cześć barokową, w której znajduje się m.in. piękna Sala Maksymiliana. Niezwykle ważne dla zrozumienia sytuacji panującej na zamku podczas wojny są wspomnienia Paula Fichte. Określa się on mianem kształtna zamku, jednak tak naprawdę był jednym z zamkowych lokajów.
Cały parter z muzeum stał się kancelarią prezydenta Rzeszy, sekretariat i archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, inną część piwnicy otrzymała policja. Pokój gobelinowy i pokój włoski przebudowane zostały dla Hitlera, wyposażone w łazienkę. Z tunelu od pokoju gobelinowego zamontowano windę, tak aby Hitler przez nikogo nie widziany mógł się udać do pokoju.
Relacja Kasztelana Fichte – Wojenne Tajemnice Zamku Książ – P. Kruszyński str. 74
Paula Fichte – Źródło: Fundacja Księżnej Daisy von Pless
Zamek Książ miał być również przygotowany na zamieszkanie lub czasowe przebywanie w jego wnętrzach samego Adolfa Hitlera. W tym celu przeprowadzono adaptację kilku pomieszczeń przy części barokowej zamku. Szczegółowo plany te opisuje Piotr Kruszyński. Wskazują one przeznaczenie konkretnych pomieszczeń zamku dla wodza III Rzeszy. Rekonstrukcję tych planów zamieszczam poniżej.
Kwatera Główna Hitlera i plan Zamku Książ
Podsumowanie
Wśród badaczy historii, którzy rzetelnie podchodzą do swoich publikacji, nie ma wątpliwości, że początkowe przeznaczenie Riese było związane z Führerhauptquartier – Kwaterą Główną Hitlera. Potwierdzają to odnalezione dokumenty i relacje świadków. Wszystko to jednak ma związek z początkowy etapem budowy kompleksu. Przypominam, że prace ruszyły na jesień 1943 roku. Po roku czasu sytuacja na froncie zmieniła się diametralnie. W związku z tym, możliwe jest również, że zmianie uległy także same plany FHQ w kontekście Riese. To dalej pozostaje sprawą otwartą do dyskusji.
Zobacz także część 3 – Narodziny Legendy Riese
https://eloblog.pl/narodziny-legendy-tajemnice-riese-cz-3/
WSPÓŁPRACA
Sztolnie Walimskie
www.sztolnie.pl
Zamek Książ
www.ksiaz.walbrzych.pl
PRODUKCJA FILMOWA
ahojMEDIA
www.ahojmedia.pl
BIBLIOGRAFIA
- Tajemnica Riese – Jacek M. Kowalski, Robert J. Kudelski, Zbigniew Rekuć
- Podziemne Tajemnice Gór Sowich – Bartosz Rdułtowski
- Riese Hitlerowskie Podziemia Śmierci – Zbigniew Dawidowicz
- Podziemia w Górach Sowich i Zamku Książ – Piotr Kruszyński
- Wojenne Tajemnice Zamku Książ Podziemia – Piotr Kruszyński
Archiwalne Zdjęcia
- Dolny Śląsk, Głuszyca, Walim, Góry Sowie
www.dolny-slask.org.pl - Zdjęcia z III Rzeszy – das Bundesarchiv / das Münchener Digitalisierungszentrum
www.bundesarchiv.de - Zdjęcia pracowników – zbiory Zbigniew Dawidowicz
