Zamek Lubowla na Słowacji (położony w miejscowości Stará Ľubovňa) to słowacki zamek z niezwykłą polską historią. Położony na historycznym Spiszu zamek był miejscem, z którego przez 360 lat polscy starostowie zarządzali tzw. zastawem spiskim. Dziś lubowelski zamek jest udostępniony do zwiedzania i czeka m.in. na polskich turystów.
Spisz i zastaw spiski
Żeby nakreślić choć odrobinę losy Zamku Lubowla, nie można nie wspomnieć o Spiszu – historycznym regionie rozciągającym się w górnym dorzeczu Popradu i Hornadu. Dziś Spisz przedzielony jest granicą polsko-słowacką i w większości znajduje się na terenie Słowacji, a tylko jego mały fragment leży we współczesnych granicach Polski. To właśnie część Spisza, m.in. wraz z Zamkiem Lubowla, przez 360 lat znajdowała się w zastawie u polskich królów i zarządzali nią polscy starostowie. Jak do tego doszło?
W 1412 roku król polski Władysław Jagiełło wypłacił ówczesnemu królowi niemieckiemu i węgierskiemu Zygmuntowi Luksemburskiemu 37 tys. kop srebrnych groszy praskich. Wypłata ta, będąca de facto formą pożyczki, przekazana została na Zamku Dunajec w Niedzicy, również znajdującym się historycznie na Spiszu. Jako zabezpieczenie pożyczki Zygmunt Luksemburski przekazał stronie polskiej wydzielone fragmenty Spisza, obejmujące 16 miast wraz z przynależnymi dobrami. W ramach zastawu, który przeszedł do historii jako tzw. zastaw spiski, znalazły się m.in. miasta Lubowla, Podoliniec i Gniazda. Tereny przekazane polskiemu królowi nie miały zwartego charakteru, a raczej przybrały formę kilku porozrzucanych enklaw znajdujących się na obszarze Królestwa Węgierskiego. Pożyczka ta nigdy nie została jednak spłacona, a zastaw spiski formalnie wchodziły w obszar I Rzeczypospolitej aż do jej rozbiorów.
Zamek Lubowla – Zamek Lubowelski
Zamek Lubowla, zwany również lubowelskim zamkiem (słow. Ľubovniansky hrad), położony jest na słowackiej części Spiszu. Od wieków budowla góruje nad niżej położonym miastem Stara Lubowla (słow. Stará Ľubovňa). Zamek Lubowla został wybudowany na przełomie XIII/XIV wieku z polecenia króla węgierskiego Andrzeja III. Pierwsza pisemna wzmianka o warowni pochodzi z 1311 roku. Po przekazaniu królowi polskiemu zastawu spiskiego (od 1412 roku) zamek stał się siedzibą polskich starostów, którzy z zamku zarządzali całym zastawem. Od tego momentu rozpoczął się polski okres w historii warowni. Jednym z pierwszych starostów (od 1420 roku) był słynny rycerz z Garbowa Zawisza Czarny. Pod koniec XVI wieku, z polecenia króla polskiego Zygmunta II Augusta, zamek został przebudowany w stylu renesansowym. W 1591 roku starostą spiskim został Sebastian Lubomirski. Ród Lubomirskich przez cztery pokolenia zarządzał zamkiem i zastawem. W czasie potopu szwedzkiego na zamku były przechowywane polskie klejnoty koronacyjne, schowane przed najazdem szwedzkim. Wielokrotnie na zamku gościli polscy królowie, np. w czasie powrotu ze zwycięskiej odsieczy wiedeńskiej zatrzymał się tu król Jan III Sobieski.
Zamek Lubowla był siedzibą polskich starostów aż do I rozbioru Polski w 1772 roku, przez 360 lat. W wyniku rozbioru zamek jak i okoliczne tereny zostały włączone do ziem Habsburgów, a zastaw spiski został zniesiony. W 1825 roku zamek nabyła węgierska rodzina Raiszów, która posiadała obiekt do 1880 roku. Od 1882 roku Zamek Lubowla był własnością polskich magnatów Zamoyskich. W rękach Zamoyskich zamek pozostał aż do 1945 roku. Po zakończeniu II wojny światowej obiekt został przejęty przez rząd Czechosłowacji.
Zamek Lubowla udostępniony jest na co dzień do zwiedzania. Bardzo przychylnie nastawiony jest również do polskich turystów, których przyciąga nie tylko bliskie położenie od granicy, ale i również wspólna historia. W momencie, kiedy ja zwiedzałem zamek (lato 2020 roku), można go było zwiedzać swobodnie bez przewodnika z wydrukowanym w języku polskim planem i opisem. Na zwiedzanie zamku i skansenu spokojnie można poświęcić pół dnia.
Mapa Zamku Lubowla
