Film o historii zachodniej granicy Polski

25,6K

Zapraszam do oglądania filmu poświęconego historii zachodniej granicy Polski. Tak ustalano nową granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, po zakończeniu II wojny światowej.

Ustalenie zachodniej granicy Polski

Najważniejszym wątkiem w filmie jest kwestia oparcia zachodniej granicy na dwóch rzekach Odrze i Nysie, oraz rozbieżności, jakie pojawiły się w łonie aliantów. Ponieważ występowały dwie rzeki Nysy o tej samej nazwie, Nysa Kłodzka i Nysa Łużycka, mogło to doprowadzić do pewnych nieporozumień. Na podstawie dostępnych materiałów, wydaje się, że decyzja o przesunięciu granicy dalej na zachód zapadła niemalże jednoosobowo. To właśnie radziecki przywódca Józef Stalin była tą osobą, której zależało na takim ruchu. Sprzeciwiając się postawie pozostałych aliantów. Zwłaszcza wobec Winstona Churchilla, który zdecydowanie sprzeciwiał się przesunięciu granicy na Nysę Łużycką. Po wojnie miał powiedzieć.

„Nigdy nie zgodziłbym się na Nysę Łużycką i odkładałem ten punkt do momentu ostatecznej konfrontacji.”

Poniżej moja mapa użyta w filmie. Zaznaczone są na niej rzeki: Odra, Nysa Kłodzka i Nysa Łużycka. Widać, jak duży obszar mieści się między dwoma Nysami. Do dystans około 200 km. Gdyby granica została oparta na Nysie Kłodzkie, z obszaru Polski odpadłby jeden z bardziej uprzemysłowionych i bogatych w surowce terenów.

A oto poniżej archiwalna radziecka mapa ujawniona z rosyjskich archiwów. Pochodzi ona prawdopodobnie z lata 1944 roku. Zaznaczone linie zachodniej granicy Polski przebiegają wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej. Prawdopodobnie zostały nakreślone przez samego Stalina. Jednak już na tej mapie można zauważyć, że granica na Nysie Kłodzkiej została przekreślona i przeniesiona kawałek dalej na zachód. Prawdopodobnie na rzekę Oława. Świadczy to o tym, że już wtedy Stalin rozważał przesunięcie polskiej granicy dalej na zachód. Niestety nie mam pliku w lepszej rozdzielczości.

Na tej samej mapie można również zauważyć, że trochę inaczej została wytyczona południowa granica z Czechosłowacją. Obecnie z Republiką Czeską. Widzimy wyraźnie odcięte kreskami Ziemię Kłodzką oraz fragment obszaru położonego na Górnym Śląsku z Leobschütz (Głubczycami) i Ratibor (Raciborzem). Na filmie wspominam także o mało znanym konflikcie granicznym, który wybuchł tuż po wojnie pomiędzy Polską a Czechosłowacją. O tym sporze granicznym możemy przeczytać w artykule Newsweeka, który załączam na dole bibliografii.

Ostatecznie jednak Stalin zdecydował się na oparcie zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. Poniekąd wymusił to na pozostałych sojusznikach. Zachodni alianci w końcu przystali na stanowisko Stalina, ale odroczyli ostatecznie uznanie takiej granicy do czasu zwołania konferencji pokojowej. A ta z powodu rozpadu Wielkiej Trójki już nigdy się nie odbyła. Oczywiście Stalin nie podjął tej decyzji z sympatii do Polaków. Chciał w ten sposób osiągnąć kilka celów. W moim filmie wymieniam trzy.

• Zantagonizowanie przyszłych stosunków między Polską a Niemcami. Na dobrych relacjach Rosjanom nigdy nie zależało.
• Uzależnienie Polski od Związku Radzieckiego. W praktyce tylko ZSRR mógł być gwarantem takiej granicy.
• Przesiedlając ludność polską i niemiecką, Stalin rozbił i osłabił społeczności nacechowane nacjonalizmem. Potencjalnie wrogie wobec komunistycznych planów i ideologii.

Zalążki polskiej administracji

Zanim jeszcze rozpoczęła się konferencja aliantów w Poczdamie, dochodzi o tak zwanych pierwszych „dzikich wypędzeń”. Nowe polskie jednostki administracyjne, rozpoczynają akcje wysiedlania ludności niemieckiej. Oto jeden z zachowanych rozkazów, który pochodzi z miejscowości Bad Salzbrunn, dziś Szczawno-Zdrój. Tłumaczenie tego rozkazu możemy znaleźć na łamach portalu dolny-slask.org.pl.

Do Wrocławiu już 9 maja 1945 roku, dzień po ogłoszeniu pokoju w Europie, przybyła polska delegacja. Razem z pierwszym powojennym prezydentem Wrocławia Bolesławem Drobnerem. Zalążki nowej polskiej administracji działają w pośpiechu i zaczynają przejmować ocalałe budynki. Dzieje się to jeszcze przed oficjalnym powołaniem Polskiego Rządu Jedności Narodowej. Polscy urzędnicy, którzy pojawili się w zniszczonym Wrocławiu, prowadzą typową politykę faktów dokonanych. Działają bez mandatu międzynarodowego, opierając się jedynie na decyzjach sowieckich mocodawców.

Na potrzeby filmu, a dokładnie miniaturki, przygotowałem jedno pokolorowane archiwalne zdjęcie. Jedna z bardziej rozpoznawalnych fotografii związanych z utrwalaniem zachodnich granic Polski. Zdjęcie przedstawia żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego, którzy montują słupek graniczny przy Odrze w 1945 roku. Raczej nie ma wątpliwości, że zdjęcie to zostało zaaranżowane i miało wymiar propagandowy.

Sytuacja powojenna

W moim filmie poruszam również sytuację polityczną i międzynarodową, która miała miejsce po wojnie. Praktycznie, aż do lat 70-tych władze PRLu nie były pewne trwałości przyłączenia Ziem Odzyskanych. Ta sytuacja zmieniła się dopiero wraz z wizytą Willego Brandta, podczas której doszło do podpisania układu normalizującego kwestię zachodniej granicy Polski. Jeżeli mówimy o wizycie kanclerza RFN, nie mogło zabraknąć również historycznego gestu pod pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie.

Podpisanie układu wywołało spore kontrowersje w Niemczech, które były wtedy mocno podzielone politycznie. Warto jeszcze uzupełnić informacje, które podaję na filmie. Niemiecki Trybunał Konstytucyjny odrzucił skargę na podpisany układ. Uznał dokument za zgodny z konstytucją. Jego treść zinterpretował jednak, że nie jest ona uznaniem nowych granic, ale przyjęciem do wiadomości przez RFN stanu faktycznego oraz zobowiązaniem się do niepodejmowania działań w celu jego zmiany. Tak więc po zjednoczeniu Niemiec wymagane było podpisanie kolejnego porozumienia w roku 1990, które to ostatecznie potwierdziło przebieg nowych granic.

Sceny do filmu

Taka ciekawostka, duża część scen do filmu została nakręcona na trójstyku granic Polski, Czech i Niemiec. Polecam odwiedzenie tego miejsca. Na poniższym zdjęciu widać Nysę Łużycką rozdzielającą Polskę i Niemcy.

BIBLIOGRAFIA

1. „Dolny Śląsk Monografia Historyczna” – pod redakcją Wojciecha Wrzesińskiego
2. „Mikrokosmos” – Norman Davies
3. „Dyplomacja” – Henry Kissinger

STRONY WWW, GRAFIKI, ZDJĘCIA

1. http://www.historia.uwazamrze.pl/artykul/858278 – Bogdan Musiał
2. http://www.dw.de/padł-na-kolana-bo-poczuł-że-wieniec-nie-wystarczy/a-6300666
3. http://www.dw.de/niewyjaśniona-zagadka-uklęknięcia-williego-brandta-w-warszawie/a-6273886
4. http://swiat.newsweek.pl/w–newsweeku-historii—wojna-polsko-czeska-1945-roku,105309,1,1.html
5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Konferencja_teherańska
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Konferencja_poczdamska
7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemie_Odzyskane

ARCHIWALNE ZDJĘCIA

1. Zdjęcia Wrocławia, Legnicy i żołnierzy Armii Czerwonej
   http://dolny-slask.org.pl
2. Das Bundesarchiv
3. Zdjęcie żołnierzy z Ziemi Kłodzkiej
   http://ioh.pl/artykuly/pokaz/konflikt-graniczny-polskoczechosowacki-w-latach,1076/
4. Zdjęcie Repatrianci
   http://schwiebus.pl/articles.php?id=171

Zobacz także: Pytania i odpowiedzi – Historia granic Polski