Piąty, ostatni odcinek z serii filmów o tajemnicach kompleksu Riese. Nieukończone puste sztolnie i budowle wciąż budzą sporo emocji, co do swojego przeznaczenia i hipotetycznie do dziś ukrytych fragmentów podziemi. Dziwna to była budowa, która pochłonęła miliony Reichsmarek i tysiące istnień ludzkich, a w której wyniku ostatecznie niczego nie ukończono. Czy kompleks Riese jest rzeczywiście klapą budowlaną i porażką Organizacji Todt? Czy też jest do dziś skrzętnie skrywanym zakamuflowanym projektem?
Porażka Organizacji Todt w Górach Sowich
Zapewne dla części z widzów pewnym zaskoczeniem mogą być przytoczone przeze mnie dane. W przygotowaniu tego ostatniego odcinka – epilogu serii „Tajemnice Riese” – opierałem się na najnowszych publikacjach Romualda Owczarka: „Zagłada Riese” wydanej w 2014 roku oraz „Zapomniane Fabryki Zbrojeniowe Hitlera” wydanej w 2015 roku. Autor tych książek dotarł do kilku nowych nieznanych wcześniej dokumentów, które rzucają więcej światła na budowę kompleksu Riese. Z zebranych dokumentów wyłania się obraz klęski Organizacji Todt w Górach Sowich. Porażki, na którą wpływ miały ciągłe zmiany planów oraz pogarszająca się sytuacja na froncie. Wpływ miały również problemy natury technicznej, gdyż drążenie sztolni w solidnych i twardych gnejsach okazało się wyjątkowo czasochłonne. Dziś po nazistowskich planach kreślonych z niezwykłym rozmachem, pozostały tylko puste budzące grozę zimne sztolnie. Czy rzeczywiście Eulengebirge (Góry Sowie) okazały się tak pechowe dla, bądź co bądź, bardzo sprawnej Organizacji Todt?
Albert Speer szef Organizacji Todt – Żródło: Bundesarchiv
Postscriptum do zagłady Riese
Najbardziej zaskakujące informacje podane są w najnowszej publikacji „Zapomniane Fabryki Zbrojeniowe Hitlera” z 2015 roku. Co prawda, sama książka dotyczy głównie fabryk zbrojeniowych na terenie Dolnego Śląska, ale w ostatniej części znajduje się postscriptum do książki wydanej rok wcześniej. Tak oto autor pisze na temat bardzo ciekawych odnalezionych niedawno dokumentów.
W tym postscriptum odnoszę się do kilku kwestii, które udało mi się wyjaśnić na podstawie nowo pozyskanych dokumentów archiwalnych przechowywanych w pewnym zagranicznym archiwum. Celowo piszę „w pewnym”, gdyż ku mojemu zaskoczeniu dokumenty te wciąż objęte są zakazem publikowania! Mogę mieć tylko nadzieję, że niebawem zakaz ów zostanie zdjęty i opisane tutaj fakty będzie można podeprzeć odpowiednimi przypisami bibliograficznymi. (str. 382)
Autor wraz z właścicielem wydawnictwa Technol, postanowił jednak zaprezentować informacje zawarte w tych dokumentach, jednakże bez podawania ich przypisów i skanów. A informacje, jak sam mówi, są naprawdę sensacyjne. Romuald Owczarek w swoich publikacjach zazwyczaj podpierał się rzetelną dokumentacją, wierzę więc, że nie są to słowa pisane bez pokrycia.
150 mln Reichsmarek
Po pierwsze, podany jest fragment pisma Inspekcji Zbrojeniowej we Wrocławiu o tzw. Mindestprogrammbauten. Dokument dotyczy stanu realizacji najważniejszych zadań budowlanych na Dolnym Śląsku na kwiecień 1944 roku. Przy poszczególnych zadaniach podane są budżety oraz stopień ich wykorzystania. Tak oto mamy kod Gc 45 M, Wspólnota Przemysłowa Śląsk (Industriegemeinschaft Schlesien AG), koszt: 150 mln RM, wykonane aktualne: 14,7 mln RM. Przypomnę, że to właśnie ta spółka celowa realizowała początkowo zadanie budowy kompleksu Riese. Wynika z tego, że kwota podana przez Alberta Speera jest prawdziwa! Zaskakuje także ilość już wydanych pieniędzy do kwietnia 1944 roku. Kwota 14,7 mln RM to ogromna suma, jak na prace początkowe, kiedy jednocześnie w tym samym czasie na całą budowę (przenoszenie) zakładów Kruppa w Głuszycy przeznaczono zaledwie 790 tys. RM.
19 tys. robotników na budowie
Po drugie, podane są sprawozdania stanu zatrudnienia dla poszczególnych kierownictw budów. Pod koniec 1944 roku na obszarze działania Wielozadaniowej Grupy Organizacji Todt Niemcy VII z/s w Pradze, w ramach najpilniejszych zadań zatrudnionych było ponad 143 tys. osób. W samym Oberbauleitung Riese pracowało 18 905 osób w tym: 2 617 Niemców, 4 628 robotników zagranicznych (prawdopodobnie przymusowych) i 11 660 więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Żeby uściślić datowanie stanu zatrudnienia, chodzi o koniec listopada 1944 roku. W filmie podaje stan na styczeń 1945 roku, wybiegłem trochę błędnie na miesiąc do przodu. Pod koniec stycznia podany stan zatrudnienia mógł już ulec redukcji. Jednak to wciąż spora liczba osób. Kiedy kręciliśmy ten odcinek filmu, Krzysztof Sikorski przyrównał ją do ilości znanych nam podziemi. Przypomnę, że według zestawienia Piotra Kruszyńskiego, całość kompleksu Riese ma powierzchnię około 26 tys. m². Gdybyśmy więc tylko samych więźniów obozowych (11 660 osób) umieścili w podziemiach, to na jednego więźnia przypadałoby około 2,2 m² podziemi. Oczywiście szereg prac odbywało się również na zewnątrz, dodatkowo zapewne na kilka zmian, a w samych podziemiach pracowało się metodą dwupoziomową itd. Niemniej jednak przy podanym zestawieniu liczba osób pracujących przy Riese wydaje się zbyt duża w stosunku do ilości zainwentaryzowanych współcześnie sztolni.
Ostatni rozkaz dla Riese
Po trzecie, Romuald Owczarek dotarł do ostatniego polecenia wydanego dla budowy kompleksu Riese. Chodzi o wniosek dyrektora Müllera z OT, który polecił ujęcie w Mindestprogrammbauten nowego zadania. Zagospodarowania niedokończonych sztolni Riese na cele obronne oraz na potrzeby produkcji zbrojeniowej: magazyny broni, amunicji, części etc. Polecenie wykonania takiego zadania wydał Komisarz Obrony Rzeszy Dolnego Śląska w połowie kwietnia, a wniosek Müllera został przedłożony już 26 kwietnia 1945 roku. Zakres robót: wykonanie obudowy sztolni, montaż instalacji elektrycznych, wentylacji, ogrzewania. Termin realizacji do 15 maja 1945 roku, koszt wykonania 250 tys. RM, liczba robotników 200 mężczyzn. Z podkreśleniem, że obiekt ma być odporny na wszelkie bombardowania. Zakres prac i przeznaczona kwota wydaje się być już tylko cieniem początkowych planów. Wspomniany nowy plan zagospodarowania sporządzany jest już w momencie, kiedy trwa oblężenie Berlina. Czyżby Niemcy optymistyczne wykonywali rozkazy do samego końca? Ordnung musste sein!
Szkic Augusta Manningera z OT z 1945 roku przedstawiający budowę Riese
Podsumowanie
Jakie więc wnioski można wysunąć z przytoczonych tutaj i w poprzednich odcinkach informacji? Nawet dziś trudno mi je jednoznacznie określić. Opcji jest kilka. Budowa w Górach Sowich zaplanowana została, jako kwatera dla Adolfa Hitlera i sztabów wojskowych. Takie przeznaczenie widnieje w uzyskanych dokumentach i pojawia się także w relacjach świadków. Jeżeli faktycznie mamy do czynienia tylko „przykrywką”, to muszę przyznać, że zorganizowaną w sposób mistrzowski. Przeznaczenie Riese zmieniało się wraz z upływem czasu. Potwierdzeniem tego mogą być dokumenty uzyskane przez Romualda Owczarka. Co stało za nowym przeznaczeniem na cele obronne i zbrojeniowe? Nie wiadomo.
Wraz z namnażaniem się trudności, budowa Riese mogła przerosnąć nawet Organizację Todt. Trudno w to uwierzyć, jednak taka opcja jest możliwa. Zastanawiające są jednak liczby przedstawiające kwoty przeznaczone na realizację projektu oraz ilości wykorzystanych robotników. Sugerują one o wiele większy zakres prac, niż ten znany współcześnie. Jednakże są to tylko dokumenty, które w warunkach państwa totalitarnego nie zawsze muszą być zgodne z rzeczywistością. Wyjaśnieniem może być również to, że budowa Riese mogła stać się na pewnym etapie zwykłym przekrętem finansowym. Kwoty, liczby oraz chaotyczna budowa w górach miały tylko potwierdzić realizację planów, gdy w tym samym czasie ktoś czerpał z tego korzyści. Wszakże zbliżał się nieuchronnie koniec wojny, co jednocześnie mogło być impulsem do takich działań. W końcu liczby i kwoty mogą również potwierdzać to, o czym już od dawna spekulowano. O tym, że znamy tylko część kompleksu, a reszta została ukryta. Jeżeli tak by było, to chylę czoła przed planistami tej konspiracji, gdyż jej zakres byłby naprawdę szeroki. Jak więc było naprawdę? Każdy czytelnik i widz sam musi wyciągnąć wnioski na ten temat i odpowiedzieć na to pytanie.
Pomimo tego, iż jest to piąty i ostatni odcinek tej serii filmów, zapewne jeszcze nie raz wrócę do tematu kompleksu Riese w Górach Sowich. Pozdrawiam i dziękuję za oglądanie!
WSPÓŁPRACA
Sztolnie Walimskie
www.sztolnie.pl
PRODUKCJA FILMOWA
ahojMEDIA
www.ahojmedia.pl
BIBLIOGRAFIA
- Zagłada Riese – Romuald Owczarek
- Zapomniane Fabryki Zbrojeniowe Hitlera – Romuald Owczarek
- Podziemia w Górach Sowich i Zamku Książ – Piotr Kruszyński
Archiwalne Zdjęcia
- Zdjęcia z III Rzeszy – das Bundesarchiv
www.bundesarchiv.de
